عدم تحمل لاکتوز

عدم تحمل لاکتوز نوعی عدم تحمل نسبت به دی ساکارید لاکتوز بوده و شایع ترین نوع عدم تحمل غذایی می باشد؛ که در نتیجه نقص ژنتیکی در عملکرد آنزیم لاکتاز ایجاد می گردد. در حدود 75% از جمعیت جهان به هیپولاکتازمیا دچار می باشند.

عدم تحمل لاکتوز در درجه اول به سندرم دارای علائم مختلف هنگام مصرف غذاهای حاوی لاکتوز اشاره دارد. عدم تحمل لاکتوز یکی از رایج ترین شکل عدم تحمل مواد غذایی است و در صورت کاهش فعالیت لاکتاز در مخاط روده کوچک رخ می دهد. بسته به شدت این علائم افراد ممکن است درجه های مختلف عدم تحمل لاکتوز را داشته باشند. هنگامی که لاکتوز هضم نشده باشد، می تواند توسط میکروبیوتای روده منجر به علائم عدم تحمل لاکتوز شود که شامل درد شکم، نفخ و اسهال با تنوع قابل توجه بین فردی و شدت تظاهرات بالینی است. این علائم دستگاه گوارش می تواند مشابه آلرژی شیر گاو باشد و به اشتباه می تواند به عنوان علائم "آلرژی شیر" شناخته شود. تفاوت های مهمی بین عدم تحمل لاکتوز و حساسیت به شیر گاو وجود دارد. بنابراین، آگاهی بهتر از این اختلافات می تواند سوء تفاهم ها را در روش تشخیصی رفع کند.

عوامل مختلفي باعث كمبود لاكتاز در هر نوع زمينه اي مي شوند:

• کمبود مادرزادی لاکتاز (CLD) : کمبود مادرزادی لاکتاز بسیار نادر و یک نوع بیماری مغلوب اتوزومال است که هیچ فعالیت آنزیمی از بدو تولد دیده نمی شود.
• عدم تحمل لاکتوز اولیه یا کمبود لاکتاز در نوع بزرگسالان: یک بیماری شایع اتوزومال مغلوب ناشی از تغییر تنظیم بیان ژن لاکتاز.
• کمبود لاکتاز ثانویه: یک وضعیت گذرا ناشی از آسیب روده کودک به چندین بیماری مانند عفونت، آلرژی غذایی، بیماری سلیاک (حساسیت به گلوتن)، رشد باکتریایی روده کوچک، بیماری کرون، یا پرتودرمانی، انتریت ناشی از شیمی درمانی می باشد.

در بیماران مبتلا به کمبود مادرزادی لاکتاز که به صورت مادرزادی دچار فقدان لاکتوز هستند علائم از هنگامی شروع می شود که از شیر مادر تغذیه می کنند و این عارضه به دلیل جهش در بیان یک ژن مخصوص رخ می دهد و علائم آن زمانی از بین می رود که غذاهای حاوی لاکتوز کم و یا فاقد لاکتوز استفاده کنند.

تمام موارد آسیب شناختی روده کوچک می تواند سبب کاهش لاکتاز شود.

بیماری سلیاک، رشد باکتریایی و بیماری کرون، پرتودرمانی شکمی یا شیمی درمانی نیز می تواند منجر به عدم تحمل لاکتوز می شود.

 حساسیت به شیر گاو  (CMA)

حساسیت به شیر گاو با کمبود ثانویه لاکتاز می تواند باعث انتروپاتی شدید شود.

بین علائم ظاهر شده برای عدم تحمل و آلرژی به شیر گاو همپوشانی هایی وجود دارد بنابراین ممکن است این دو با هم اشتباه شوند.

همچنین خوردن شیر در افرادی که آلرژی دارند از طریق مکانیسم های مختلف می تواند به یک واکنش منفی منجر شود.

مدیریت این دو عارضه کاملا متفاوت از هم است برای مثال عدم تحمل لاکتوز از نقص در آنزیم تجزیه کننده یک قند به نام لاکتوز ایجاد می شود ولی آلرژی به شیر گاو نوعی واکنش شدید سیستم ایمنی به ماده غذایی است.

 

علائم عدم تحمل لاکتوز

• نفخ
• حالت تهوع
• افزایش تحرک روده
• اسهال
• علائم خارج روده ای؛ مانند:

• سردرد
• سرگیجه
• اختلال در حافظه
• بی حالی

 

رویکرد تشخیصی در عدم تحمل لاکتوز

در یک مورد مشکوک به عدم تحمل لاکتوز

آزمایش ژنتیکی در نوزادانی که پزشک به کمبود مادرزادی لاکتاز مشکوک است به منظور بررسی جهش ژن باید انجام شود.

تشخیص عدم تحمل لاکتوز در بزرگسالان

• آزمایش تنفس لاکتوز (LBT) :

آزمایش تنفس لاکتوز یک نوع آزمایش غیر تهاجمی است که امکان اندازه گیری میزان هیدروژن در هوای بازدم را می دهد.

باید توجه داشت که موارد زیادی ممکن است باعث ایجاد نتیجه مثبت کاذب می شود. برای مثال در صورت مصرف فیبر زیاد رشد باکتری های روده زیاد می شود که باعت تولید بیشتر هیدروژن می شود.

• تست تحمل لاکتوز:

یکی دیگر از آزمایش های تشخیصی که در گذشته بسیار رایج بوده تست تحمل لاکتوز است. تست تحمل لاکتوز به اندازه کافی حساس نیست.

• اسیدیته مدفوع:

در این آزمایش مقدار اسیدلاکتیک که به مدفوع اسیدی تبدیل شده است را بررسی می کند.

 

رژیم درمانی پزشکی در عدم تحمل لاکتوز

اصلی ترین روش برای درمان حساسیت به شیر گاو جلوگیری و محدودیت کامل مصرف شیر است، در صورتی که در روش رژیم درمانی عدم تحمل لاکتوز ممکن است مصرف مقدار محدودی از منابع دارای لاکتوز برای آن ها مجاز باشد.

معمولاً تا 12 گرم مصرف لاکتوز در یک دوز واحد (معادل 1 فنجان شیر مطابق با 240 میلی لیتر) توصیه می شود.

هیچ مدرک علمی برای مشخص کردن دوز قابل تحمل لاکتوز برای کودکان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز وجود ندارد.

در کمبود مادرزادی لاکتاز، یک رژیم کامل بدون لاکتوز برای ادامه زندگی لازم است.

جایگزینی آنزیم لاکتاز یکی دیگر از روش های درمانی عدم تحمل لاکتوز است؛ مخصوصا بیماران مبتلا به عدم تحمل لاکتوزی که تمایل به استفاده از لبنیات دارند.

در هیپولاکتازی ثانویه، یک رژیم غذایی محدود ضروری است. بدین منظور که می توان از مقادیر لاکتوز کمی استفاده کنیم.

باید توجه داشت که رژیم غذایی کم لاکتوز هم به کودکانی که دچار اسهال اسمزی هستند توصیه می شود.

لاکتوز در شیر و محصولات لبنی وجود دارد و ممکن است در غذاها و نوشیدنی های دیگر نیز یافت شود.

شیر و فرآورده های شیر ممکن است به غذاهای کنسروی، یخ زده، بسته بندی شده و آماده شده اضافه شوند. اگر بعد از مصرف مقدار کمی لاکتوز علائمی دارید، باید از بسیاری از محصولاتی که ممکن است حاوی لاکتوز باشند، آگاهی داشته باشید، مانند:

• نان و سایر مواد پخته شده مثل پنکیک، بیسکویت، کلوچه و کیک
• غذاهای فرآوری شده؛ از جمله غلات صبحانه، سیب زمینی فوری، سوپ، مارگارین، سس سالاد، چیپس های طعم دار و سایر میان وعده‌ها

برای افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند رژیم غذایی کمFODMAPs  توصیه می شود.

حتی در منابعی توصیه شده که عدم مصرف لاکتوز به تنهایی کافی نیست بلکه حتما همراه آن باید رژیم غذایی کمFODMAPs  رعایت شود.

مواد غذایی در رژیم غذایی کم FODMAPs شامل موارد زیر است:

• سبزیجات و حبوبات
• میوه
• گوشت قرمز، مرغ
• ماهی و غذای دریایی
• غلات، حبوبات، نان، ماکارونی، آجیل

اگرچه محدود کردن رژیم غذایی لاکتوز یا FODMAPs ممکن است ناراحتی دستگاه گوارش را بهبود بخشد اما اثرات طولانی مدت رژیم غذایی عاری از لبنیات یا محصولات FODMAPs ممکن است نگران کننده باشد.

رژیم غذایی عدم مصرف محصولات لبنی ممکن است بر سایر نتایج سلامت نیز تأثیر بگذارد. نکته مهم این است که در صورت عدم مصرف محصولات لبنی، سایر منابع غذایی حاوی کلسیم یا مکمل های کلسیم مورد نیاز است.

توصیه ها مبنی بر مصرف کلسیم 700 میلی گرم در روز است که برای کودکان 4 تا 9 ساله 1.300 میلی گرم در روز و در افراد بالای 10 سال طبق دستورالعمل های EFSA.

کمبود ویتامین D نیز موجب بیماری‌های استخوان و شکستگی‌ها می‌شود. شیر یکی از مهم‌ترین منابع ویتامین D است. با اینکه می‌توان برای تأمین ویتامین D برخی غذاها را جایگزین شیر کرد، ولی بد نیست کسانی که از عدم تحمل لاکتوز رنج می‌برند، برای پیشگیری از کمبود ویتامین D از مکمل‌های آن استفاده کنند. مصرف لبنیات پروبیوتیک به بیماران دچار عدم تحمل لاکتوز کمک می کند. در واقع پروبیوتیک ها موادی هستند که باعث تغییر در فلور روده می شوند و ممکن است دارای اثرات مفیدی در آن باشند. مصرف چهار هفته ای ترکیبی پروبیوتیکی باعث بهبود علائم و کاهش تولید هیدروژن می شود.

مسئله دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد تأثیر منفی محدودیت رژیم غذایی بر کیفیت زندگی است.

بیماران مبتلا به عدم تحمل لاکتوز گزارش کرده اند که، نه تنها دریافت لبنیات را محدود می کنند همچنین دریافت سایر مواد غذایی را به دلیل نگرانی های کلی در مورد رژیم غذایی و سلامت خود محدود می کنند که این امر استرس زا می تواند باشد.

محدودیت های متعدد غذایی می تواند منجر به سوء تغذیه یا کمبودهای تغذیه ای شود.