رشد بیش از حد باکتری های روده

تکثیر بیش از حد باکتری ها در روده کوچک سندرمی است که به واسطه تکثیر بیش از حد باکتری در روده کوچک مشخص می شود. فرآیندهای فیزیولوژیکی وجود دارند که به صورت طبیعی مقدار کلونی های باکتریایی در روده کوچک را تعدیل می کنند. اسید معده، صفرا و آنزیم های پانکراسی در روده کوچک دارای فعالیت باکتریو استاتیکی و باکتریواسیدی هستند.
فعالیت رانشی طبیعی روده باعث راندن باکتری ها به قسمت دیستال روده می شود. دریچه ایلئوسکال نیز از مهاجرت رو به عقب تعداد زیادی از باکتری های روده بزرگ (کولون) به روده کوچک جلوگیری به عمل می آورد.
همچنین به سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده (SIBO)، سندرم حلقه ی کور نیز اطلاق می شود؛ زیرا یکی از علل تکثیر بیش از حد باکتری ها (باکتری های از نوع موجود در کولون) همان رکود مجاری گوارشی متعاقب بیماری های انسدادی، اختلالات ساختاری (آناتومیک)، انتریت ناشی از پرتودرمانی (اشعه) و یا اعمال جراحی است که حرکت طبیعی بخشی از روده را از بین میبرند.
معمولا قبل از تکثیر بیش از حد باکتری ها در روده و تا هنگام پیشرفت علائم باید نیمی از مکانیسم های دفاعی هموستاتیک دچار اختلال شده باشند. استفاده مزمن و بلند مدت از داروهای سرکوب کننده اسید معده باعث می شود که باکتری های بیشتری در روده کوچک زنده بمانند.
اختلالات کبدی و یا پانکراتیت مزمن نیز می تواند تولید و جریان صفرا و آنزیم های پانکراسی به داخل روده را کاهش دهد. گاستروپارازی (فلج معده) داروهای مخدر و یا اختلالات حرکتی روده نیز حرکات جلوبرنده روده را کاهش می دهند و می توانند در راندن باکتری ها به قسمت دیستال روده اختلال ایجاد کنند. رزکسیون جراحی ایلئوم دیستال و دریچه ایلئوسکال می تواند منجر به حرکت رو به عقب باکتری ها از کولون به روده کوچک و تکثیر باکتری های کولونی شود.
اگرچه علائم سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده بسته به مقدار و نوع باکتری موجود در روده کوچک متنوع هستند اما یکی از شایع ترین نشانه های SIBO، اسهال مزمن و در نتیجه سوء هضم چربی می باشد.
باکتری های روده کوچک با دکونژوگه کردن نمک های صفراوی در تشکیل میسل ها اختلال بوجود می آورند. بنابراین با بروز اختلال در هضم چربی، استائتوره (اسهال چرب) بوجود می آید.
استئاتوره ناشی از اختلال در تشکیل میسل است و به دنبال کاهش غلظت های اسیدهای صفراوی کونژوگه و وجود اسیدهای صفراوی غیر کونژوگه در داخل دئودنوم ایجاد می شود. همچنین به دلیل صدمه به حاشیه مسواکی روده به واسطه اثرات سمی محصولات باکتریایی و اتلاف آنزیمی، سوءجذب کربوهیدرات ها نیز بوجود می آید.
کلونی های فزاینده باکتری ها جهت رشد و تکثیر از ویتامین B12 و سایر مواد مغذی میزبان استفاده می کنند و آن را با کمبود مواجهه می سازند.
باکتری های روده کوچک اسیدفولیک را به عنوان یک محصول فرعی در روند متابولیسمی خود تولید می کنند. به طوری که کمبود ویتامین B12 به همراه سطوح سرمی طبیعی یا افزایش یافته اسیدفولیک شایع است. همچنین نفخ به صورت شایع در رشد بیش از حد باکتری های روده گزارش می شود که ناشی از فعالیت باکتری ها بر روی کربوهیدرات ها و تولید هیدروژن و متان در روده کوچک است.
اسیدوز دی لاکتیک عارضه نورولوژیک نادری از سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده (SIBO) در بیماران مبتلا به سندرم روده کوتاه است؛ که در نتیجه ی سوءجذب کربوهیدراتی حجیم ایجاد می شود. PH کولونی پایین تر که توسط تولید زیاد لاکتات و اسیدهای چرب کوتاه زنجیر بوجود می آید رشد باکتری های مقاوم به اسید و مولد لاکتات را افزایش می دهد.

تظاهرات بالینی سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده 

•    آروغ
•    درد شکم
•    اسهال مزمن
•    افزایش نفخ و گاز در روده
•    کم خونی ناشی از کاهش ویتامین B12
•    کمبود ویتامین های محلول در چربی A ،  D ، E
•    سوء جذب چربی و اسهال چرب بعلت اختلال عملکرد املاح صفراوی

ریسک فاکتورها در سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده

افرادی که شرایط پزشکی خاصی دارند، احتمالاً سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده نیز دارند. 
•    سیروز
•    بیماری کرون
•    بیماری سلیاک
•    کم کاری تیروئید
•    دیابت
•    سندرم روده تحریک پذیر
•    اسکلرودرما
•    فیبرومیالژیا
•    سن بالا
•    زن بودن
•    استفاده طولانی مدت از مهارکننده های پمپ پروتون (PPI)؛ که داروهای کاهش دهنده تولید اسید معده هستند.
•    جراحی قبلی روده
•    به تازگی دوره آنتی بیوتیک را پشت سر گذاشته اید.
•    نوشیدن الکل
•    HIV

عوارض سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده

•    استئاتوره: نمک های صفراوی دکنژوگه می شوند که کارایی تشکیل میسل کاهش می یابد و با کاهش جذب چربی، استئاتوره بروز می کند.
•    کمبود ویتامین B12
•    سوءتغذیه
•    درد مفاصل
•    یبوست
•    آنسفالوپاتی هپاتیک

درمان پزشکی در سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده

درمان سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده معطوف به کنترل تکثیر باکتری ها می باشد. در بیماران مبتلا به سندرم روده کوتاه به خاطر مشکل در آزمایش SIBO تجویز آنتی بیوتیک ها در زمان وجود شک زیاد به SIBO به عنوان یک رویکرد قابل قبول، مورد توجه قرار می گیرد و عموما یک آنتی بیوتیک وسیع الطیف که هر دو گروه باکتریایی هوازی و غیر هوازی را پوشش می دهد مورد استفاده قرار می گیرد. 
از جمله آنتی بیوتیک های رایجی که در این شرایط تجویز می شود عبارتند از: 
•    ریفاکسیمین 
•    سیپروفلوکساسین
•     مترونیدازول
•     سفالکسین 
•    تتراسایکلین 
 اگر علت زمینه ای اختلال حرکتی روده باریک قابل اصلاح باشد (مانند تنگی روده) باید رفع گردد ولی اختلال حرکتی عملکردی مانند اسکلرودرمی قابل اصلاح نمی باشد.
 درمان سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده همچنین می تواند شامل درمان چند آنتی بیوتیکی تا زمان بهتر شدن نشانه ها باشد. نوعا یک دوره 7 تا 10 روزه مصرف آنتی بیوتیک موفقیت آمیز است. اما بعضی از بیماران ممکن است به دوره 1 تا 2 ماه مصرف آنتی بیوتیکی نیاز داشته باشند.
برای جلوگیری از مقاومت باکتریایی یک آنتی بیوتیک باید به صورت چرخشی مصرف شود. اضافه کردن پروبیوتیک ها به درمان آنتی بیوتیکی به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است. درصورت استفاده از پروبیوتیک ها باید از گونه های مولد دی لاکتات (برای مثال لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس) اجتناب گردد؛ زیرا این گونه ها ممکن است که خطر بروز اسیدوز دی لاکتیک را افزایش دهند که این وضعیت می تواند تهدید کننده حیات باشد. (پروبیوتیک ها در محصولات لبنی تخمیر شده وجود دارند. برای مثال ماست ترشیده حاوی مقدار فراوانی از پروبیوتیک های مفید است.)

رژیم درمانی سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده

اصلاح رژیم غذایی باید مبتنی بر تسکین علائم و اصلاح  کمبودهای تغذیه ای باشد. بخشی از عارضه تکثیر بیش از حد باکتری ها در روده کوچک به خاطر آن است که کربوهیدرات ها به مکانی می رسند که در آنجا میکروب هایی پرورش یافته اند که از کربوهیدرات ها به عنوان منبعی جهت تکثیر استفاده می کنند و متعاقبا تولید گازها و اسیدهای آلی نیز افزایش یافته است.
حداقل از نظر تئوری اتخاذ یک رژیم غذایی که در آن کربوهیدرات های ساده و تخمیر شده مانند لاکتوز، فروکتوز و قندهای الکلی محدود گشته و غلات کامل و سبزیجات جایگزین آنها شده باشند می تواند تکثیر میکروب ها را تعدیل ساخته و میزان حرکت روده را افزایش دهد.
از آنجا که ویتامین B12 ممکن است در روند تخمیر اتلاف شود و همچنین رژیم غذایی نیز ممکن است که فاقد عناصر مغذی کلیدی باشد و یا اینکه در صورت فقدان یا برداشتن بیشتر از 60 سانتی از ایلئوم انتهایی، بیمار در معرض خطر کمبودها و نقایص تغذیه ای قرار می گیرد؛ لذا ارزیابی بالینی و رژیم غذایی مصرفی بیمار ضرورت دارد. استفاده روتین و معمول از ویتامین B12 عضلانی ممکن است که مورد نیاز واقع شود.
در صورت تجزیه یا تخریب نمک های صفراوی همانند آنچه در سندرم حلقه کور رخ می دهد، مصرف MCT ها می تواند برای تأمین منبع چربی و انرژی کمک کننده باشد ولی درصورت وجود سوءجذب، کمبود ویتامین های محلول در چربی مثل A، D و E به عنوان یک مشکل باقی می ماند.

بطور خلاصه تغذیه و رژیم درمانی در سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده:

•    رژیم غذایی، فاقد لاکتوز، همراه با MCT و ویتامین B12 است.
•    رژیم غذایی با مقادیر کم FODMAP:
FODMAP کربوهیدرات های با زنجیره کوتاه هستند که معمولاً در محصولات لبنی، غلات و میوه و سبزیجات خاصی وجود دارند. کاهش میزان مصرف این غذاها می تواند به تسکین علائم منجر شده و به افراد در شناسایی غذاهای محرک علائم کمک کند. غذاهای حاوی FODMAP شامل:
-    الیگوساکاریدها: گندم، حبوبات، پیاز، مارچوبه
-    دی ساکاریدها (لاکتوز): شیر، ماست، کره، پنیرهای نرم
-    مونوساکاریدها (فروکتوز و گلوکز): میوه ها، عسل، غذاهایی با قند اضافه شده
-    پلی اول ها :میوه هایی که دارای چاله هستند (به عنوان مثال: گیلاس و هلو)، سیب، قارچ، لوبیای سبز
•    رژیم غذایی المنتال
رژیم غذایی المنتال گزینه دیگری برای مبتلایان به سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده است. رژیم غذایی المنتال یک رژیم غذایی مبتنی بر مایع است که پزشکان برای معالجه بیماری های گوارشی شدید از آن استفاده می کنند.
رژیم غذایی المنتال شامل فرمول های کاملا مغذی به فرم پیش هضم است که معمولا به شکل مایع یا پودر عرضه و قبل از مصرف با آب مخلوط می شود.
این فرمول های غذایی حاوی پروتئین، چربی و کربوهیدرات هایی هستند که به اسید آمینه ها، اسیدهای چرب و گلوکز تجزیه شده اند. این فرمول های غذایی همچنین حاوی ویتامین ها و مواد معدنی نیز می باشند. این مواد مغذی به راحتی جذب بدن شده و فشار زیادی به دستگاه گوارش وارد نمی شود.
لازم به ذکر است به علت دیر هضم بودن چربی ها نسبت به کربوهیدرات و پروتئین، در اغلب فرمول های مغذی مقدار کربوهیدرات و پروتئین بیشتری گنجانده شده است.
رژیم غذایی المنتال پرهزینه، پیچیده و ناپایدار است. در این رژیم غذایی مجاز به خوردن غذاهای جامد و نوشیدن مایعی به جز آب نیستند. قبل از اجرای رژیم غذایی المنتال حتما باید با یک متخصص تغذیه یا کارشناس تغذیه و رژیم درمانی مشورت شود.

پیشگیری از سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده

از آنجا که سندرم رشد بیش از حد باکتری های روده (SIBO) معمولاً یک بیماری ثانویه است، به دلیل اینکه روده به نوعی تحت تأثیر یک بیماری دیگر قرار دارد، مهم است که بیماری های مزمن را به بهترین شکل ممکن تحت کنترل قرار دهیم.