نارسایی حاد کلیوی

نارسایی حاد کلیوی بیماری است که در آن خیلی سریع (کمتر از 2 روز) توانایی کلیه های شما برای از بین بردن مواد زاید مختل می شود. دفع مواد زاید به تعادل مایعات و الکترولیت ها در بدن کمک می کند. به عبارت دیگر بیماری نارسایی حاد کلیوی حالتی است که در نتیجۀ کاهش ناگهانی و تقریبا کامل عملکرد کلیه، مواد زائد ناشی از متابولیسم سلولی مانند اوره و کراتینین در بدن تجمع ‌خواهد یافت. این بیماری سالانه با مرگ‌ومیر بالایی در سراسر دنیا همراه است.

علل بیماری نارسایی حاد کلیوی 

علل بسیاری برای بیماری نارسایی حاد کلیوی وجود دارد؛ این عوامل شامل:
•    نکروز حاد نفرون ها (ATN؛ آسیب به سلول های مجاری کلیه ها)
•    بیماری کلیوی خودایمنی
•    آمبولی کلسترول (لخته خون از کلسترول) 
•    کاهش جریان خون به دلیل فشار خون بسیار پایین می تواند ناشی از سوختگی، کم آبی، خونریزی، آسیب دیدگی، شوک سپتیک، بیماری جدی یا جراحی باشد. کاهش جریان خون یکی از علل بیماری نارسایی حاد کلیوی می باشد.
•    اختلالاتی که باعث لخته شدن در رگ های خونی کلیه می شوند.
•    عفونت هایی که مستقیماً به کلیه آسیب می رسانند، مانند پیرونفریت حاد یا سپتی سمی
•    عوارض حاملگی از جمله قطع جفت 
•    انسداد مجاری ادراری
•    داروهای غیرمجاز مانند کوکائین و هروئین
•    داروهایی از جمله داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، برخی از آنتی بیوتیک ها و داروهای فشار خون، برخی از داروهای ضد سرطان و HIV
همه این عوامل ذکر شده می تواند در علل بیماری نارسایی حاد کلیوی دخیل باشند.

علائم بیماری نارسایی حاد کلیوی

علائم بیماری نارسایی حاد کلیوی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
•    مدفوع خونی
•    بوی تنفس و طعم فلزی در دهان
•    تغییر در وضعیت روحی یا خلقی
•    کاهش اشتها
•    کاهش احساس، به خصوص در دست یا پا
•    خستگی یا حرکات کند
•    درد پهلو (بین دنده ها و باسن)
•    لرزش دست
•    تپش قلب
•    فشار خون بالا
•    حالت تهوع یا استفراغ که ممکن است روزها ادامه داشته باشد.
•    سکسکه مداوم
•    خونریزی طولانی مدت
•    تشنج
•    تنگی نفس
•    تورم به دلیل نگه داشتن مایع در بدن (مخصوصا در پاها دیده شود).
•    تغییرات ادرار مانند ادرار کم یا زیاد، ادرار بیش از حد در شب یا ادرار کردن که به طور کامل متوقف می شود.
علائم بیماری نارسایی حاد کلیوی فراوانی وجود دارد. هر کدام از موارد ذکر شده در بالا می توانداز این علائم باشد.

تست و تشخیص بیماری نارسایی حاد کلیوی

تست هایی که می توانند عملکرد کلیه های شما را به خوبی ارزیابی کنند، شامل:
•    تست نیتروژن اوره (BUN)
•    فیلتراسیون کراتینین
•    کراتینین سرم
•    پتاسیم سرم
•    آزمایش ادرار
•    برخی آزمایش های خونی 
•    سونوگرافی کلیه یا شکم، تست ارجح تری برای تشخیص انسداد در مجاری ادراری است. اشعه ایکس، سی تی اسکن یا MRI شکم همچنین می توانند وجود انسداد را تشخیص دهند.

درمان بیماری نارسایی حاد کلیوی

پس از یافتن علل بیماری نارسایی حاد کلیوی باید به درمان آن بپردازید. هدف از درمان بیماری نارسایی حاد کلیوی این است که کلیه های شما دوباره بتواند کار کند و از تجمع مایعات و مواد زاید در بدن جلوگیری شود. معمولاً برای درمان بیماری نارسایی حاد کلیوی، مجبور خواهید بود یک شب در بیمارستان بمانید.
یکی از گزینه های درمان بیماری نارسایی حاد کلیوی، دیالیز است. کلیه های سالم به طور معمول بدن را از مواد زاید، نمک اضافی و آب خلاص می کند اما در افراد مبتلا به بیماری نارسایی حاد کلیوی، دیالیز این کار را انجام می دهد. در صورت افزایش زیاد پتاسیم، فقط دیالیز درمان بیماری نارسایی حاد کلیوی شما خواهد بود. تأثیر دیالیز اغلب کوتاه مدت خواهد بود. در برخی از مراحل بیماری نارسایی حاد کلیوی، موارد آسیب به کلیه حدی است که دیالیز به طور دائم مورد نیاز می باشد.

تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی

تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی باید سدیم، فسفر و پتاسیم کمتری داشته باشد. مصرف مقدار مناسب و صحیح از پروتئین، سدیم، پتاسیم و فسفر می‌تواند به کنترل تجمع مواد زاید و مایعات در خون شما کمک کند. چرا که کلیه‌های شما نمی‌تواند مواد زاید و مایعات اضافی را از بدن شما دفع کند.
•    پروتئین

بدن شما به پروتئین نیاز دارد. نیاز به پروتئین برای ساختن ماهیچه، بازسازی بافت‌ها، مقابله با عفونت و ... مهم می‌باشد. تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی بسیار مهم است و در مصرف پروتئین باید دقت کرد. دریافت پروتئین اضافی می‌تواند منجر به تولید و تجمع مواد زاید در خون شما شود که کلیه‌ها قادر به دفع آن از بدن نمی‌باشند. تجمع مواد زاید در خون یکی از علل بیماری نارسایی حاد کلیوی خواهد بود. اما مهم است که همه بیماران کلیوی مقدار صحیح و مناسبی از پروتئین را روزانه دریافت نمایند. محدودیت دریافت پروتئین توسط متخصص تغذیه بر اساس وزن و سایز بدن، میزان مشکل نارسایی حادکلیوی، مقدار پروتیین دفع شده در ادرار و … محاسبه می‌شود. پروتئین دریافتی الزاما نباید خیلی کم باشد، چرا که می‌تواند مشکلات ثانویه ایجاد نماید. متخصص تغذیه می‌تواند در مورد دریافت مقدار پروتئین مورد نیاز شما برنامه‌ریزی نماید.
•    سدیم

کلیه سالم می‌تواند مقدار سدیم را در بدن شما به خوبی کنترل کند. اگر کلیه شما خوب کار نکند یا دچار بیماری نارسایی حاد کلیوی باشید، مصرف سدیم اضافی می‌تواند منجر به تجمع مایعات در بدن، ورم، بالارفتن فشارخون و فشار مازاد بر قلب شما شود. بنابراین باید مصرف سدیم در بیماری نارسایی حاد کلیوی محدود شود.
•    فسفر
زمانیکه عملکرد کلیه شما کم شود، فسفر اضافه در خون تجمع پیدا می کند. سطح بالای فسفر علاوه بر اثر بدی که در بیماری نارسایی حادکلیوی دارد منجر به ضعیف شدن استخوان نیز خواهد شد. 
•    پتاسیم
پتاسیم در عملکرد ماهیچه‌ها از جمله ماهیچه‌های قلب، نقش مهمی دارد. مقدار پتاسیم خیلی کم یا خیلی زیاد در خون، بویژه در افراد با بیماری نارسایی حاد کلیوی بسیار خطرناک است. مقدار پتاسیم مورد نیاز شما بسته به عملکرد کلیه و داروهای مصرفی شما، متفاوت است.
•    غذاهای کم پتاسیم را انتخاب کنید: احتمالا متخصص تغذیه، غذاهای کم پتاسیم را به شما توصیه می کند. غذاهای پر پتاسیم شامل موز، پرتقال، سیب زمینی، اسفناج و گوجه فرنگی است. غذاهای غنی از پتاسیم در افراد با بیماری نارسایی حاد کلیوی پیشنهاد نمی شود. نمونه هایی از غذاهای کم پتاسیم شامل سیب، گل کلم، فلفل، انگور و توت فرنگی است.

•    از مصرف محصولات با نمک (سدیم) اضافه خودداری کنید: با اجتناب از محصولات دارای نمک زیاد (از جمله بسیاری از غذاهای آماده مانند غذاهای منجمد، سوپ های کنسرو شده، میان وعده شور، فست فود ها، گوشت و پنیرهای فرآوری شده)، مقدار سدیم مصرفی هر روز را کاهش دهید. 

•     مصرف فسفر را محدود کنید: فسفر ماده معدنی است که در غذاهایی مانند نان و غلات سبوس دار، جو دوسر جو، نوشابه های کولا به رنگ تیره، آجیل و کره بادام زمینی یافت می شود. فسفر بیش از حد در خون شما می تواند استخوان های شما را تضعیف کند. فسفر باعث خارش پوست می شود و در بیماری نارسایی حاد کلیوی مضر باشد.

غذاهایی که در بیماری نارسایی حاد کلیوی باید پرهیز شود

•    نوشابه های کولا

نوشابه های کولا علاوه بر کالری و قند بالای که دارند، دارای افزودنی هایی هستند که حاوی فسفر هستند. بسیاری از تولید کنندگان مواد غذایی، فسفر را در طی فرآوری مواد غذایی و نوشیدنی ها به منظور تقویت طعم، ماندگاری طولانی تر و جلوگیری از تغییر رنگ اضافه می کنند. افراد مبتلا به بیماری نارسایی حاد کلیوی، باید در تغذیه و رژیم غذایی خود این مسئله را در نظر داشته باشند. این فسفر اضافه شده نسبت به فسفر طبیعی، حیوانی یا گیاهی توسط بدن انسان قابل جذب تر است. فسفر افزودنی را می توان به طور معمول در لیست مواد تشکیل دهنده محصولات یافت. با این حال، تولید کنندگان مواد غذایی ملزم به ذکر مقدار دقیق فسفر افزودنی در برچسب مواد غذایی نیستند.
محتوای فسفر افزودنی نوشابه ها بسته به نوع کولا متفاوت است، بیشتر کولا های تیره حاوی 50-100 میلی گرم در یک وعده 200 میلی لیتر هستند. بعبارتی، در تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی، از کولا ها (به ویژه رنگ تیره) باید اجتناب کرد.
•    آووکادو

غالباً بسیاری از خصوصیات مغذی آووکادو، از جمله چربی های سالم برای قلب، فیبر و آنتی اکسیدان ها مورد توجه قرار گرفته است. آووکادو یک ماده غذایی سالم است، اما در افراد مبتلا به بیماری نارسایی کلیوی ممکن است نیاز به اجتناب از مصرف آن داشته باشند. بدلیل این که آووکادو منبع بسیار غنی از پتاسیم است. یک فنجان (150 گرم) آووکادو، حاوی 727 میلی گرم پتاسیم میباشد. (این مقدار پتاسیم دو برابر یک موز متوسط است) بنابراین در افراد به بیماری نارسایی حاد کلیوی، خوردن آن توصیه نمی شود.
•    مواد غذایی کنسرو شده
غذاهای کنسرو شده مانند سوپ، سبزیجات و حبوبات اغلب به دلیل کم هزینه بودن و راحتی مصرف آن ها مورد توجه افراد زیادی قرار گرفته است. اما باید بدانید که بیشتر غذاهای کنسرو شده حاوی مقادیر زیادی از سدیم هستند، زیرا نمک به عنوان ماده نگهدارنده اصلی، برای افزایش ماندگاری به آن ها می باشد. به دلیل مقدار سدیم موجود در مواد غذایی کنسرو شده، اغلب توصیه می شود افراد مبتلا به بیماری نارسایی حاد کلیوی از مصرف آن ها خودداری کنند.
 
•    نان گندم کامل

انتخاب نان مناسب، برای افراد مبتلا به بیماری نارسایی حاد کلیوی می تواند کمی گیج کننده باشد. معمولاً برای افراد سالم نان گندم سبوس دار بیش از نان تصفیه شده آرد سفید توصیه می شود.
نان گندم سبوس دار ممکن است گزینه مغذی تری به دلیل داشتن فیبر بالاتر باشد. با این حال نان سفید نسبت به نان گندم در افراد مبتلا به بیماری نارسایی حاد کلیوی، بیشتر توصیه می شود که به دلیل میزان فسفر و پتاسیم آن است. هرچه سبوس و غلات کامل موجود در نان بیشتر باشد، میزان فسفر و پتاسیم آن نیز بیشتر خواهد بود. به عنوان مثال، یک وعده (30 گرم) نان گندم سبوس دار حاوی حدود 57 میلی گرم فسفر و 69 میلی گرم پتاسیم است اما در نان سفید فقط 28 میلی گرم فسفر و پتاسیم دارد. به این دلیل پزشکان در بیماری نارسایی حاد کلیوی نان گندم سبوس دار را توصیه نمی کنند.
توجه داشته باشید که بیشتر نان و فرآورده های نان، صرف نظر از سفید بودن یا گندم کامل، حاوی مقادیر نسبتاً بالایی سدیم هستند. بهتر است برچسب های مواد غذایی را با یکدیگر مقایسه کنید و انواع کم نمک تر (سدیم) را انتخاب کنید.
 
•    موز

 در مواد غذایی، موز به داشتن پتاسیم زیاد شناخته شده است. اگرچه دارای محتوای سدیم ناچیزی است، اما یک موز متوسط 422 میلی گرم پتاسیم را فراهم می کند که برای افراد با بیماری نارسایی حاد کلیوی نامناسب است.
متأسفانه، بسیاری از میوه های گرمسیری نیز، دارای پتاسیم بالایی هستند. با این حال آناناس نسبت به سایر میوه های گرمسیری پتاسیم کمتری دارد. آناناس می تواند یک جایگزین مناسب و در عین حال خوشمزه در افراد بیمار باشد.
•    لبنیات
تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی بسیار مهم است. محصولات لبنی سرشار از ویتامین ها و مواد مغذی مختلف هستند. در لبنیات منبع طبیعی خوبی از فسفر و پتاسیم می باشد و غنی از پروتئین است. به عنوان مثال، 1 فنجان شیر کامل 222 میلی گرم فسفر و 349 میلی گرم پتاسیم را فراهم می آورد.
با این وجود، مصرف لبنیات زیاد همراه با سایر غذاهای سرشار از فسفر می تواند برای سلامت استخوان در افراد مبتلا به بیماری کلیوی مضر باشد. این امر ممکن است تعجب آور به نظر برسد زیرا شیر و لبنیات اغلب برای سلامت و تقویت استخوان ها توصیه می شوند. با این حال، هنگامی که به بیماری کلیوی دچار باشید، مصرف بیش از حد فسفر می تواند سبب ایجاد تجمع فسفر در خون شود. تجمع زیاد فسفر باعث می شود استخوان های شما به مرور زمان نازک و ضعیف شوند و خطر پوکی یا شکستگی استخوان افزایش یابد.
محصولات لبنی غنی از پروتئین هستند. یک فنجان شیر کامل حدود 8 گرم پروتئین را تأمین می کند. ممکن است برای جلوگیری از تجمع پروتئین اضافی در خون، محدود کردن مصرف لبنیات در بیماری کلیوی مهم می باشد.
•    پرتقال و آب پرتقال

پرتقال و آب آن به دلیل داشتن ویتامین C بسیار شناخته شده است، اما منبع غنی از پتاسیم نیز محسوب می شود. یک پرتقال بزرگ (184 گرم) 333 میلی گرم پتاسیم را فراهم می کند. علاوه بر این، 473 میلی گرم پتاسیم در یک فنجان آب پرتقال وجود دارد. بنابراین پرتقال و آب آن غنی از پتاسیم است. در تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی باید از مصرف زیاد پرتقال خودداری کرد.
انگور، سیب، زغال اخته و همچنین آب میوه های حاصل از آن ها، همه جایگزین های خوبی برای پرتقال و آب پرتقال هستند، زیرا دارای پتاسیم کمتری می باشند و در بیماری کلیوی می توان از آن استفاده کرد.
 
•    گوشت های فرآوری شده

گوشت های فرآوری شده از دیرباز با بیماری های مزمن در ارتباط بوده است. به دلیل وجود نگهدارنده های فراوان، اغلب در تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی، نامناسب و ناسالم در نظر گرفته می شوند. گوشت های فرآوری شده، گوشت هایی هستند که نمک سود، خشک یا کنسرو شدند. برخی از نمونه های آن ها شامل هات داگ، بیکن، کالباس و سوسیس می باشد.
گوشت های فرآوری شده معمولاً حاوی مقادیر زیادی نمک برای بهبود و حفظ طعم هستند. بنابراین، اگر گوشت های فرآوری شده در تغذیه و رژیم غذایی شما به وفور وجود داشته باشد، ممکن است میزان دریافتی روزانه سدیم بیش تر از 2،000 میلی گرم برای شما باشد. بعلاوه، گوشتهای فرآوری شده دارای پروتئین بالایی هستند. اگر پزشک به شما توصیه کرده است که میزان مصرف پروتئین خود را کنترل کنید، باید از این محصولات در رژیم غذایی تان کمتر استفاده کنید.
 
•    ترشی و زیتون فرآوری شده
به ترشی و زیتون فرآوری شده، معمولاً مقادیر زیادی نمک در طی فرآیند پخت یا فرآوری اضافه می شود. به عنوان مثال، یک پیاله ترشی می تواند حاوی بیش از 300 میلی گرم سدیم باشد. پنج عدد ترشی، زیتون یا فرآوری شده نیز حدود 195 میلی گرم سدیم بدن را تأمین می کند که بخش قابل توجهی از مقدار نیاز روزانه تنها در یک وعده کوچک است. بنابراین در مصرف ترشی و زیتون در افراد مبتلا به بیماری کلیوی باید به این نکته توجه کرد.
•    زردآلو
زردآلو سرشار از ویتامین C، ویتامین A و فیبر است و همچنین غنی از پتاسیم می باشد. یک فنجان زردآلو تازه 427 میلی گرم پتاسیم را فراهم می کند. علاوه بر این، محتوای پتاسیم در زردآلو خشک بیشتر است به طوری که یک فنجان زردآلو خشک بیش از 1500 میلی گرم پتاسیم دارد. بهتر است در رژیم غذایی افراد با بیماری کلیوی، از زردآلو و از همه مهمتر زردآلو خشک استفاده نشود.
 
•    سیب زمینی 

سیب زمینی از سبزیجات سرشار از پتاسیم می باشد. فقط یک سیب زمینی پخته شده با اندازه متوسط (156 گرم) حاوی 610 میلی گرم پتاسیم است. خوشبختانه، برخی از غذاهای پر پتاسیم از جمله سیب زمینی و سیب زمینی شیرین، می توانند خیسانده یا آبپز شوند تا محتوای پتاسیم آن ها کاهش یابد.
برش دادن سیب زمینی به قطعات کوچک و جوشاندن آنها به مدت حداقل 10 دقیقه می تواند مقدار پتاسیم را حدود 50٪ کاهش دهد. سیب زمینی هایی که حداقل چهار ساعت قبل از پخت و پز در یک ظرف بزرگ آب خیس شوند پتاسیم کمتری دارند. این روش به "شستشوی پتاسیم" یا "روش پخت دوگانه" معروف است.
•    گوجه فرنگی
گوجه فرنگی یکی دیگر از میوه های غنی از پتاسیم است که ممکن است در دستورالعمل های تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی محدودیت داشته باشد. گوجه فرنگی را می توان به صورت خام یا خورشت تهیه کرد و اغلب برای تهیه سس ها از آن استفاده می شود. یک فنجان سس گوجه فرنگی می تواند حاوی 900 میلی گرم پتاسیم یا بیشتر باشد.
انتخاب یک جایگزین با مقدار پتاسیم کمتر تا حد زیادی به ذائقه و طعم بستگی دارد. با این حال، جایگزین کردن یک سس فلفل قرمز با سس گوجه فرنگی می تواند پتاسیم کمتری را برای هر وعده فراهم کند که گزینه مناسب تری برای بیماران نارسایی حاد کلیوی می باشد.
•    مواد غذایی بسته بندی شده، فوری و از پیش آماده شده
غذاهای فرآوری شده می توانند یکی از منابع سدیم در تغذیه و رژیم غذایی شما باشند. نمونه های آن شامل پیتزا منجمد، سوپ ها، نودل ها و رشته فرنگی فوری است. غذاهای فرآوری شده نه تنها حاوی مقادیر زیادی از سدیم هستند بلکه معمولاً فاقد مواد مغذی نیز می باشند.
•    اسفناج و تربچه

اسفناج و تربچه سبزیجات سبز برگداری هستند که حاوی مقادیر زیادی مواد مغذی و مواد معدنی مختلف از جمله پتاسیم می باشند. در هر فنجان خام آن ها، مقدار پتاسیم بین 140 تا 190 میلی گرم متغیر است. در حالی که سبزیجات برگ سبز هنگام پخت به اندازه کمتر سرو می شوند اما مقدار پتاسیم آن ها یکسان است.
به عنوان مثال، نصف فنجان اسفناج خام هنگام پخت، تقریباً 1 قاشق غذاخوری کوچک می شود. بنابراین، خوردن نصف فنجان اسفناج پخته شده حاوی مقادیر بسیار بیشتری پتاسیم از نصف فنجان اسفناج خام است.
 
•    کشمش و آلو خشک
وقتی میوه ها خشک می شوند، تمام مواد مغذی آن ها از جمله پتاسیم غلیظ تر می شوند. به عنوان مثال، یک فنجان آلو خشک، 1274 میلی گرم پتاسیم را تأمین می کند، یعنی تقریباً پنج برابر مقدار پتاسیم موجود در یک فنجان آلو خام.
مقدار قابل توجهی پتاسیم در این میوه های خشک وجود دارد. بهتر است در تغذیه و رژیم غذایی در بیماری نارسایی حاد کلیوی از مصرف آن ها خودداری شود، تا سطح پتاسیم افزایش نیابد.
•    چیپس و کراکر

خوراکی های میان وعده آماده، مانند چیپس و کراکر از نظر مواد مغذی مناسب نیستند و نسبتاً به مقدار زیادی سرشار از نمک هستند. همچنین خوردن بیش از اندازه آنها از این غذاها منجر به دریافت نمک (سدیم) اضافی تر از مقدار مورد نظر شود. به این نکته هم باید توجه کنید که اگر چیپس از سیب زمینی تهیه شود، مقدار قابل توجهی پتاسیم در آن وجود خواهد داشت.
اگر مواد غذایی حاوی 200 میلی گرم یا کمتر پتاسیم در هر واحد باشد، جزو غذاهای کم پتاسیم در نظر گرفته می شوند. برخی غذاهای کم پتاسیم عبارتند از:
•    انواع توت ها مانند توت فرنگی و توت سفید، بلوبری و...
•    سیب
•    گریپ فروت
•    آناناس
•    زغال اخته و آب زغال اخته
•    گل كلم
•    کلم بروکلی
•    بادمجان
•    لوبیا سبز
•    برنج سفید
•    ماکارونی سفید
•    نان سفید
•    ماهی سالمون