سلیاک

بیماری سلیاک

بیماری سلیاک نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن افراد نمی توانند غذاهای حاوی گلوتن مصرف کنند زیرا به روده کوچک آنها آسیب می رساند. اگر بیماری سلیاک دارید و غذاهای حاوی گلوتن می خورید، سیستم ایمنی بدن شما با آسیب رساندن به روده کوچک پاسخ می دهد که می تواند باعث سوء تغذیه و شرایطی مانند پوکی استخوان شود و همچنین ممکن است در موارد نادر منجر به سرطان شود. گلوتن پروتئینی است که در گندم، چاودار و جو یافت می شود. 
بیماری سلیاک در هر شخص متفاوت است. علائم ممکن است در دستگاه گوارش یا سایر قسمت های بدن بروز کند. ممکن است یک نفر دچار اسهال و درد شکم شود، در حالی که ممکن است شخص دیگری تحریک پذیر یا افسرده باشد. تحریک پذیری یکی از علائم شایع در کودکان است. برخی از افراد هیچ علامتی ندارند.
بیماری سلیاک ژنتیکی است و آزمایش خون می تواند به پزشک در تشخیص بیماری سلیاک کمک کند. همچنین ممکن است پزشک نیاز به معاینه یک قطعه کوچک از روده کوچک شما داشته باشد. 
در حال حاضر درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد؛ بلکه یک رژیم غذایی فاقد گلوتن (که به عنوان رژیم بیماری سلیاک نیز شناخته می شود) باید رعایت شود تا بدن شما بهبود یابد.

علائم سلیاک

•    اسهال

مدفوع شل و آبکی از اولین علائمی است که بسیاری از افراد قبل از تشخیص بیماری سلیاک تجربه می کنند.
اسهال شایع ترین علامت بیماری سلیاک درمان نشده می باشد. برای بسیاری از بیماران مبتلا به سلیاک، اسهال در طی چند روز از درمان کاهش می یابد، اما میانگین زمان برای رفع کامل علائم چهار هفته می باشد.
با این حال، به خاطر داشته باشید که علل احتمالی دیگر به غیر از سلیاک، برای اسهال وجود دارد مانند عفونت، سایر عدم تحمل مواد غذایی یا سایر مشکلات روده.

•    نفخ

نفخ یکی دیگر از علائم شایع است که افراد مبتلا به بیماری سلیاک تجربه می کنند.
بیماری سلیاک می تواند باعث ایجاد التهاب در دستگاه گوارش شود، که ممکن است منجر به نفخ و همچنین بسیاری از مشکلات گوارشی دیگر شود. اما برای بیشتر بیماران مبتلا به سلیاک، نفخ پس از حذف گلوتن از رژیم های غذایی به طور مؤثر برطرف می شود.
علاوه بر بیماری سلیاک، سایر علل اصلی که می توانند باعث نفخ شوند، شامل یبوست، انسداد روده، گاز مزمن و اختلالات گوارشی می باشد.
نکته قابل توجه این است که گلوتن همچنین ممکن است باعث ایجاد نفخ برای افراد فاقد بیماری سلیاک شود.

•    خستگی

کاهش سطح انرژی و خستگی در افراد مبتلا به سلیاک شیوع دارد. افرادی که تحت درمان قرار ندارند، نسبت به افرادی که تحت رژیم بدون گلوتن قرار دارند، دچار خستگی شدید و مشکلات مربوط به کمبود انرژی هستند.
همچنین مبتلایان به سلیاک معمولا اختلالات خواب نیز دارند که خود می تواند خستگی را تشدید کند. علاوه بر این، بیماری سلیاک درمان نشده می تواند باعث آسیب به روده کوچک شود که در نتیجه منجر به کمبود ویتامین و مواد معدنی می شود که ممکن است منجر به ضعف و خستگی بدن شود.
سایر دلایل احتمالی خستگی شامل عفونت، مشکلات تیروئید، افسردگی و کم خونی می باشد.

•    کاهش وزن

کاهش شدید وزن اغلب از علائم اولیه بیماری سلیاک است. این کاهش شدید وزن به این دلیل است که توانایی بدن در جذب مواد مغذی مختل شده که به طور بالقوه می تواند منجر به سوء تغذیه و کاهش وزن شود. کاهش وزن همچنین به دنبال سایر عوارض سلیاک از جمله اسهال، خستگی و درد معده رخ می دهد.
کاهش وزن ناخواسته می تواند در شرایطی مانند دیابت، سرطان، افسردگی یا مشکلات تیروئید نیز ایجاد شود.

•    کم خونی فقر آهن

بیماری سلیاک می تواند جذب مواد مغذی را مختل کند و ممکن است منجر به کم خونی فقر آهن شود (شرایطی که به دلیل کمبود گلبول های قرمز در بدن ایجاد می شود).
علائم کم خونی فقر آهن شامل خستگی، ضعف، درد قفسه سینه، سردرد و سرگیجه است.

با این حال، بسیاری از دلایل بالقوه دیگر کم خونی فقر آهن وجود دارد؛ از جمله: رژیم غذایی ضعیف، استفاده طولانی مدت از داروهای تسکین دهنده درد مانند آسپرین یا خونریزی از طریق دوره های قاعدگی یا زخم معده.

•    یبوست

در حالی که بیماری سلیاک ممکن است در برخی افراد باعث اسهال شود، ممکن است در برخی دیگر باعث یبوست شود.
بیماری سلیاک به پرزهای روده آسیب می زند، اجزای کوچک و انگشت مانندی در روده کوچک هستند و وظیفه جذب مواد مغذی را به عهده دارند.
از آنجا که غذا از طریق دستگاه گوارش حرکت می کند، پرزهای روده قادر به جذب کامل مواد مغذی نیستند و در عوض ممکن است به جای آن، رطوبت اضافی را از مدفوع جذب کنند. این امر منجر به سخت شدن مدفوع می شود که عبور آن در طول روده دشوار است و در نتیجه یبوست ایجاد می شود.
با این حال، حتی با یک رژیم غذایی فاقد گلوتن، افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است برای جلوگیری از یبوست دچار چالش شوند. دلیل این امر این است که یک رژیم غذایی فاقد گلوتن، دریافت بسیاری از غذاهای پرفیبر مانند غلات را کاهش می دهد، که ممکن است منجر به کاهش مصرف فیبر و کاهش دفعات مدفوع شود.
عدم تحرک جسمی، کم آبی و رژیم غذایی ضعیف نیز می تواند باعث یبوست شود.

•    افسردگی

در کنار بسیاری از علائم جسمی بیماری سلیاک، علائم روانی مانند افسردگی نیز شیوع دارد. با این وجود، پیروی از رژیم غذایی طولانی مدت فاقد گلوتن ممکن است خطر افسردگی را کاهش دهد.
اما بسیاری از علل بالقوه دیگر افسردگی وجود دارد؛ از جمله: نوسانات در سطح هورمون ها، استرس، ناراحتی و حتی ژنتیک.

•    بیماری پوستی

بیماری سلیاک ممکن است باعث درماتیت هرپتی فرم شود که طی آن نوعی پوست خارش دار و تاول زده در آرنج، زانوها یا باسن ایجاد می شود.
تقریباً 17٪ از مبتلایان به سلیاک این عارضه را تجربه می کنند و یکی از علائم برجسته ای است که منجر به تشخیص می شود. همچنین ممکن است بعد از تشخیص به عنوان نشانه عدم پایبندی به درمان ایجاد شود. جالب اینجاست که ممکن است در برخی از افراد، بدون وجود سایر علائم گوارشی که به طور معمول با بیماری سلیاک بروز می کنند، این بثورات پوستی ایجاد می شود. در حقیقت، کمتر از 10٪ از بیماران سلیاک که مبتلا به درماتیت هرپتی فرم هستند علائم گوارشی بیماری سلیاک را تجربه می کنند.
علل احتمالی دیگر وجود بیماری پوستی، علاوه بر بیماری سلیاک شامل اگزما، پسوریازیس، درماتیت و کهیر است.

رژیم مناسب بیماری سلیاک 

هرکسی که به بیماری سلیاک مبتلا شود باید رژیم غذایی سلیاک را دنبال کند. رژیم غذایی سلیاک به اجتناب از مصرف گلوتن (پروتئین طبیعی موجود در چندین دانه از جمله گندم، جو و چاودار) احتیاج دارد. وقتی کسی که مبتلا به سلیاک باشد، گلوتن می خورد، باعث واکنش اتوایمیون در بدن خود می شود که به لایه روده کوچک آسیب می رساند. در نتیجه روده کوچک نمی تواند به درستی مواد مغذی را از مواد غذایی جذب کند و باعث ایجاد علائمی مانند اسهال، کاهش وزن ناخواسته و سوء تغذیه می شود.
تنها راه پیشگیری از این آسیب، رعایت دقیق رژیم غذایی سلیاک بدون گلوتن است.

مزایای رژیم غذایی سلیاک

رژیم غذایی سلیاک برای هرکسی که به بیماری سلیاک مبتلا باشد لازم است و فواید زیادی دارد.
•    رژیم غذایی سلیاک علائم بیماری را کاهش می دهد:
بسیاری از مبتلایان به سلیاک علائم ناراحت کننده ای مانند اسهال، سوء هاضمه، درد شکم، خستگی و سردرد را تجربه می کنند. نشان داده شده است که حداقل یک سال پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن، در بیش از 90٪ از مبتلایان به سلیاک این علائم را بهبود می بخشد و کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی افزایش می دهد. اما به طور کلی، به طور متوسط یک ماه طول می کشد تا شاهد پیشرفت های چشمگیر در حرکات روده، نفخ و درد شکم باشید.
•    رژیم غذایی سلیاک از آسیب های روده کوچک جلوگیری می کند:
برای مبتلایان به سلیاک، مصرف گلوتن واکنش خود ایمنی را ایجاد می کند که به روده کوچک (در آن مواد مغذی جذب بدن می شود) آسیب می رساند. خودداری از مصرف گلوتن از این روند خودایمنی جلوگیری می کند و روده کوچک می تواند بهبود یابد و به عملکرد طبیعی بازگردد. این روند زمان می برد، بنابراین هرچه زودتر رژیم غذایی بدون گلوتن شروع شود، بهتر خواهد بود.
•    رژیم غذایی سلیاک جذب مواد مغذی را بهبود می بخشد:
کمبودهای مغذی در افراد مبتلا به سلیاک به دلیل جذب ضعیف در روده کوچک آسیب دیده، شیوع زیادی دارد.
کمبود آهن، کلسیم، منیزیم، روی، ویتامین B12، نیاسین، ریبوفلاوین و فولات و همچنین ویتامین های A ، D ، E و K شایع ترین آن هاست. 
در حقیقت، کم خونی فقر آهن غیر قابل توضیح یکی از شناخته شده ترین علائم بیماری سلیاک در بزرگسالان است؛ با این وجود، اگر روده هنوز آسیب دیده و قادر به جذب مواد مغذی نباشد، مکمل ها همیشه در افراد مبتلا به بیماری سلیاک تأثیر بالای خود را ندارند.
ثابت شده است که رژیم غذایی فاقد گلوتن، روده ها را به اندازه کافی برای کم خونی فقر آهن ظرف شش تا دوازده ماه اصلاح کرده و بهبود می دهد؛ حتی بدون مصرف مکمل.
•    رژیم غذایی سلیاک باروری را بهبود می بخشد:
زنان مبتلا به بیماری سلیاک نرخ ناباروری بالاتری دارند و ممکن است در معرض خطر سقط جنین نسبت به زنان فاقد این بیماری باشند. تحقیقات نشان می دهد که دلیل آن، پاسخ خود ایمنی است که گلوتن در افراد مبتلا به سلیاک ایجاد می کند. با این حال، یک رژیم غذایی فاقد گلوتن، باعث بهبود باروری و کاهش میزان سقط جنین می شود.
•    رژیم غذایی سلیاک ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد:
بیماری سلیاک با خطر سه برابر بیشتر لنفوم غیر هوچکین همراه است (یک نوع تهاجمی از سرطان که در سیستم لنفاوی رخ می دهد).
مطالعات متعددی نشان داده اند كه تشخیص بیماری سلیاک در اوایل، و پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن می تواند این خطر را كاهش دهد.
•    رژیم غذایی سلیاک خطر پوکی استخوان را کاهش می دهد:
تا 75٪ از افراد مبتلا به بیماری سلیاک درمان نشده، تراکم استخوان کمتری دارند و بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. این امر ممکن است به دلیل ضعف جذب کلسیم و ویتامین D، و همچنین افزایش التهاب ناشی از فرآیند ساخت استخوان باشد. تحقیقات نشان می دهد تشخیص زود هنگام بیماری سلیاک و شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن می تواند به متوقف کردن ریزش استخوان و کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان کمک کند.

غذاهای فاقد گلوتن در رژیم غذایی سلیاک

بسیاری از غذاهای فاقد گلوتن برای رژیم غذایی سلیاک وجود دارد، از جمله:
•    پروتئین های حیوانی: گوشت گاو، مرغ، لبنیات، تخم مرغ، گوشت بره، غذاهای دریایی و بوقلمون.
•    چربی ها و روغن ها: آووکادو، روغن نارگیل، زیتون، چربی های جامد و کره.
•    میوه ها و سبزیجات: به هر شکلی از جمله تازه، منجمد، خشک یا کنسرو.
•    غلات و دانه های فاقد گلوتن: گندم سیاه، ذرت، کینوآ و برنج.
•    گیاهان و ادویه جات و ترشی جات: همه گیاهان تازه و خشک. ادویه جات و ترشی جات به طور طبیعی فاقد گلوتن هستند و به راحتی می توان از مصرف آن لذت برد.
•    حبوبات: لوبیا، عدس، بادام زمینی، نخود فرنگی و سویا.
•    آجیل و دانه ها: هر نوع از آجیل و دانه ها، از جمله بادام، بادام زمینی، چیا، کتان، چلغوز و گردو.
•    محصولات متنوعی از جمله نان بدون گلوتن، غلات، آرد، کراکر، پاستا و محصولات غذایی نیمه آماده نیز وجود دارد.

مواد غذایی ممنوع در رژیم غذایی سلیاک

تنها غذاهایی که باید در رژیم غذایی سلیاک اجتناب شود غذاهای حاوی گلوتن هستند.
غذاهایی که به طور طبیعی حاوی گلوتن هستند شامل موارد زیر است:
•    غلات:

•     گندم
•     جوانه گندم
•    سبوس گندم
•     جو
•     چاودار

و محصولات غذایی تهیه شده با این مواد شامل:
•   محصولات صبحانه و مواد غذایی پخته شده: بیسکویت، نان، کروسان، دونات، نان تست و فرانسوی، کلوچه، پنکیک، وافل و کیک.
•    دسرها: انواع کلوچه، کیک، شیرینی، پای و برخی از آب نبات ها.
•    برخی نوشیدنی ها: آبجو و سایر نوشیدنی های غیرمجاز.
•    موارد دیگر: ماکارونی و رشته فرنگی، آرد سوخاری، آرد گندم، آرد جو، آرد چاودار، سس سویا، چاشنی و هر چیز دیگری با روکش آرد مانند برخی غذاهای سوخاری.
•    غذاهای سرخ شده تجاری: بسیاری از رستوران ها تمام غذاهای خود را در همان روغنی که سیب زمینی را سرخ می کنند تهیه می کنند که می تواند موارد فاقد گلوتن مانند سیب زمینی سرخ کرده را آلوده کند.

مشکلات احتمالی و نکات مفید در رژیم غذایی سلیاک

پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن نسبتاً ساده است، اما برخی از مشکلات رایج برای جلوگیری از آن وجود دارد:
•    کمبود های مربوط به مواد مغذی
برخی برندها، محصولاتی که با آرد تصفیه شده مانند نان، کراکر و ماکارونی تهیه می شوند را با ویتامین های گروه B شامل نیاسین، تیامین، ریبوفلاوین و اسیدفولیک تقویت می کنند.
علاوه بر این، گندم، دانه جو و چاودار، منابع خوبی از فیبر هستند؛ بنابراین مصرف مواد غذایی فیبری دیگر مانند جو، لوبیا و حبوبات هنگام اجتناب از گلوتن مهم است.
•    هزینه ها
محصولات بدون گلوتن مانند نان، مواد پخته شده، کراکر و ماکارونی می توانند بیش از دو برابر قیمت کالاهای سنتی مبتنی بر گندم هزینه داشته باشند. با این حال، این موارد خاص در رژیم غذایی سلیاک مورد نیاز نیست. شما می توانید با خوردن غذاهای کم هزینه و طبیعی فاقد گلوتن نیازهای غذایی خود را برآورده کنید.
•    انعطاف پذیری کمتر
در حالی که کالاهای فاقد گلوتن در برخی فروشگاه ها و رستوران ها در دسترس هستند، رژیم غذایی سلیاک گاهی اوقات می تواند احساس محدود کننده ای در فرد ایجاد کند. این امر به ویژه در موقعیت های اجتماعی که غذا سرو می شود، مانند عروسی ها، مهمانی ها یا صرف غذا با دوستان، صادق است.
اما پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن با زمان و تجربه بیشتر آسان تر می شود. تحقیقات نشان می دهد که بیشتر افراد بعد از پنج سال به رژیم غذایی سلیاک عادت می کنند.