بیماری ویلسون

معرفی بیماری ویلسون

بیماری ویلسون نوعی اختلال ژنتیکی است که بدن از دفع و از بین بردن مس اضافی جلوگیری می کند و باعث می شود که مس در کبد، مغز، چشم ها و سایر اعضای بدن تجمع یابد.
بدن انسان برای سالم ماندن به مقدار کمی مس از مواد غذایی نیاز دارد اما مس به مقدار بسیار زیاد مضر است. بیماری ویلسون می تواند منجر به تجمع سطح بالای مس شود که باعث آسیب اعضای بدن می گردد. 

شیوع بیماری ویلسون

مطالعات قدیمی نشان می دهد که حدود 1 در 30000 نفر، مبتلا به بیماری ویلسون هستند. این مطالعات مربوط به قبل از این که محققان جهش های ژنی که باعث ایجاد بیماری ویلسون می شود را کشف کنند، می باشد. مطالعات جدید در مورد ژن های افراد، حاکی از آن است که بیماری ویلسون شایع تر از این میزان است و همچنین مطالعات جدید نشان می دهند که حدود 1 از 7000 نفر دارای جهش ژنی هستند که باعث بیماری ویلسون می شود.
کارشناسان از علت این که چرا مطالعات ژنی نشان می دهند که بیماری ویلسون از آنچه قبلاً تصور می شد شایع تر است، مطمئن نیستند. یک دلیل می تواند این باشد که بیماری ویلسون در برخی از افراد مبتلا به این بیماری تشخیص داده نمی شود. دلیل دیگر می تواند این باشد که برخی از افراد جهش ژنی را برای بیماری ویلسون دارند اما این بیماری به دلایلی بروز نمی کند. در ایران تعداد این بیماران چشمگیر بوده و تحقیقات نشان می دهد که بیشتر در ازدواج های فامیلی اتفاق می افتد. این بیماری غالبا در کودکان شروع می شود که تشخیص دیر هنگام آن منجر به مرگ کودک می شود.

چه کسی احتمال ابتلا به بیماری ویلسون را دارد؟

اگر فردی سابقه خانوادگی بیماری ویلسون را داشته باشد، شانس بیشتری برای ابتلا به بیماری ویلسون دارد، به ویژه اگر یکی از بستگان درجه یک - والدین، خواهر یا برادر یا فرزند - مبتلا به این بیماری باشند.
افرادی که به بیماری ویلسون مبتلا هستند، معمولاً در سن 5 تا 40 سالگی علائم خود را نشان می دهند. تاکنون اولین علائم بیماری ویلسون در نوزادان 9 ماهه و در بزرگسالان نیز تا بیشتر از 70 سال مشاهده شده است. 

عوارض بیماری ویلسون

بیماری ویلسون ممکن است منجر به ایجاد عوارضی شود، اما با تشخیص زودرس و درمان می توان احتمال ابتلا و بروز عوارض بیماری ویلسون را کاهش داد. از جمله عوارض بیماری ویلسون می توان به موارد زیر اشاره کرد:

•    نارسایی حاد کبد

یکی از عوارض بیماری ویلسون نارسایی حاد کبد است؛ شرایطی که کبد بیمار بدون هشدار به سرعت شروع به تخریب و تحلیل رفتن می کند. حدود 5 درصد از مبتلایان به بیماری ویلسون هنگام تشخیص اولیه، نارسایی حاد کبدی دارند. نارسایی حاد کبدی اغلب به پیوند کبد نیاز دارد.
نارسایی حاد کلیه و نوعی کم خونی به نام آنمی همولیتیک که اغلب به دلیل نارسایی حاد کبدی رخ می دهد، از دیگر عوارض بیماری ویلسون است.

•    سیروز

سیروز نیز یکی دیگر از عوارض بیماری ویلسون است. در سیروز، بافت فیبروزی (غیر طبیعی و فاقد عملکرد) جایگزین بافت سالم کبد شده و از کار طبیعی کبد جلوگیری می کند. بافت فیبروزی همچنین تا حدودی جریان خون را در کبد مسدود می کند. 
در بین افرادی که به بیماری ویلسون مبتلا شده اند ، 35 تا 45 درصد افراد در حال حاضر مبتلا به سیروز هستند.
سیروز احتمال ابتلا به سرطان کبد را نیز افزایش می دهد. با این حال پزشکان دریافتند که سرطان کبد در افرادی که به دلیل بیماری ویلسون به سیروز مبتلا هستند کمتر از افرادی است که به دلایل دیگر به سیروز مبتلا هستند.

•    نارسایی کبد

سیروز در نهایت ممکن است منجر به نارسایی کبدی شود. با نارسایی کبد، کبد بیمار به شدت آسیب دیده و عمکرد آن تقریبا به طور کلی مختل می شود. به نارسایی کبد، بیماری کبدی مرحله نهایی نیز گفته می شود و در این وضعیت ممکن است نیاز به پیوند کبد وجود داشته باشد.

علائم بیماری ویلسون 

علائم بیماری ویلسون متفاوت است. بیماری ویلسون در بدو تولد وجود دارد؛ اما تا زمانی که مس در کبد، مغز یا سایر اندام ها در مقادیر بالا تجمع نیابد، علائم بیماری ویلسون بروز نمی کند.
ظهور علائم بیماری ویلسون ممکن است مربوط به کبد، سیستم عصبی و سلامت روان، چشم ها یا اعضای دیگر باشد.

علائم بیماری ویلسون

افراد مبتلا به بیماری ویلسون ممکن است علائم هپاتیت یا التهاب کبد را تجربه کنند. در برخی موارد، بیمار مبتلا به ویلسون، از این علامت ها هنگام نارسایی حاد کبد شکایت دارد که این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
•    احساس خستگی
•    تهوع و استفراغ
•    اشتهای ضعیف
•    درد در ناحیه کبد، در قسمت بالای شکم
•    تیره شدن رنگ ادرار
•    روشن بودن رنگ مدفوع
•    رنگ زرد مایل به سفید در سفیدی چشم و پوست (یرقان) 
برخی از مبتلایان فقط در صورت بروز بیماری مزمن کبدی و عوارض ناشی از سیروز، علائم بیماری ویلسون را دارند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر می باشد:
•    احساس خستگی یا ضعف
•    کاهش وزن بدون افزایش تحرک یا اقدام برای کم کردن وزن
•    نفخ ناشی از ایجاد مایعات در شکم، به نام آسیت
•    تورم در قسمت های پایینی پاها مانند مچ پا، که به آن ادم گفته می شود.
•    خارش پوست 
•    زردی
•    مشکلات سیستم عصبی و علائم اختلال در سلامت روان
•    علائم سیستم عصبی و سلامت روانی بعد از تجمع مس در بدن می تواند از علائم بیماری ویلسون در افراد مبتلا به این بیماری باشد. این علائم در بزرگسالان شایع تر است اما بعضی اوقات در کودکان نیز رخ می دهد. 7 علامت سیستم عصبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
o    مشکلات گفتار، بلع یا هماهنگی جسمی
o    سفتی عضلات 
o    لرزش یا حرکات کنترل نشده
•    علائم بهداشت روانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
o    اضطراب 
o    تغییر در خلق و خوی، شخصیت یا رفتار
o    افسردگی 
o    روان پریشی

•    علائم چشم
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری ویلسون دارای حلقه کایزر- فلیشر Kayser-Fleischer هستند؛ که حلقه های مایل به سبز، طلایی یا قهوه ای در اطراف لبه قرنیه است. تجمع مس در چشم باعث ظاهر شدن حلقه کایزر- فلیشر می شود. پزشک می تواند حلقه کایزر- فلیشر را در طی معاینه مخصوص چشم با نام تست خارجی لامپ مشاهده کند.

در بین افرادی که علائم سیستم عصبی بیماری ویلسون را دارند، بیش از 9 نفر از 10 نفر دارای حلقه کایزر- فلیشر هستند. اما در بین افرادی که فقط علائم کبدی دارند، 5 یا 6 نفر از 10 نفر دارای حلقه کایزر- فلیشر هستند.
سایر مشکلات سلامتی و علائم بیماری ویلسون
بیماری ویلسون می تواند بر سایر قسمت های بدن بیمار تأثیر بگذارد و از جمله مشکلات سلامتی یا علائم بیماری ویلسون می توان موارد زیر را نام برد:
•    نوعی کم خونی به نام کم خونی همولیتیک 
•    مشکلات استخوانی و مفاصل، مانند آرتریت (ورم و التهاب مفاصل) یا پوکی استخوان 
•    مشکلات قلبی مانند کاردیومیوپاتی
•    مشکلات کلیوی مانند اسیدوز توبولی کلیه و سنگ کلیه

عوامل خطر بیماری ویلسون 

جهش ژنی به نام ATP7B باعث بیماری ویلسون می شود و یکی از عوامل خطر بیماری ویلسون است. این جهش های ژنی مانع از خارج شدن مس اضافی از بدن می شوند. به طور معمول، کبد مس اضافی را در صفرا آزاد می کند. صفرا مس را به همراه سایر سموم و مواد زاید، از طریق دستگاه گوارش از بدن خارج می کند اما در بیماری ویلسون، کبد مقدار مس کمتری را به صفرا آزاد می کند و مس اضافی در بدن باقی می ماند.
جهش های ژنی ATP7B که باعث ایجاد بیماری ویلسون می شوند می توانند به ارث برسند، به این معنی که آن ها از والد به کودک منتقل می شوند. این جهش ها اتوزوم مغلوب هستند، به این معنی که فرد باید دو ژن ATP7B با جهش ها، از هر دو والد را به ارث ببرد تا بیماری ویلسون داشته باشد. افرادی که یک ژن ATP7B بدون جهش و یک ژن ATP7B با جهش دارند، بیماری ویلسون ندارند، اما حامل این بیماری هستند.
اگر پدر و مادر هر دو حاملانی باشند که به این بیماری مبتلا نشوند، می توانند بیماری ویلسون را ارثی کنند. نمودار زیر شانس وراثت بیماری ویلسون را از والدینی که حامل هستند نشان می دهد.

تشخیص بیماری ویلسون

پزشکان چگونه بیماری ویلسون را تشخیص می دهند؟
پزشکان تشخیص بیماری ویلسون را بر اساس تاریخچه پزشکی و خانوادگی، معاینه جسمی، معاینه چشم و آزمایشات انجام می دهند.
تاریخچه پزشکی و خانوادگی
پزشک در مورد تاریخچه پزشکی و شخصی بیمار در مورد بیماری ویلسون و سایر شرایطی که می تواند باعث علائم فرد شود سؤال خواهد کرد.
معاینه بدنی
در طی معاینه فیزیکی، پزشک، علائم آسیب کبدی مانند موارد زیر را بررسی می کند:
•    تغییرات در پوست
•    بزرگ شدن کبد یا طحال
•    حساسیت یا تورم در شکم
•    تورم در پاها، به نام "ادم"
•    رنگ زرد مایل به سفيد چشم ها
معاینه چشم

در طی معاینه لامپ شکافی، پزشک از یک نور مخصوص برای جستجوی حلقه کایزر- فلیشر در چشمان فرد به منظور تشخیص بیماری ویلسون استفاده می کند.
آزمایشات تشخیصی بیماری ویلسون
پزشکان به طور معمول برای تشخیص بیماری ویلسون از آزمایش خون و آزمایش ادرار 24 ساعته استفاده می کنند. پزشکان همچنین ممکن است از آزمایشات بیوپسی و تصویربرداری از کبد نیز برای تشخیص بیماری ویلسون استفاده کنند.

آزمایش خون در تشخیص بیماری ویلسون

برای انجام آزمایش خون، یک متخصص بهداشت از فرد نمونه خون گرفته و نمونه را به آزمایشگاه می فرستد.
پزشک فرد مشکوک به بیماری ویلسون ممکن است یک یا چند آزمایش خون را درخواست کند که مقادیر آن را بررسی کند.
سرولوپلاسمین؛ پروتئینی است که حامل مس در جریان خون می باشد. مبتلایان به بیماری ویلسون معمولاً سطح سرولوپلاسمین پایینی دارند، اما نه همیشه.
سطح خونی مس: افراد مبتلا به بیماری ویلسون ممکن است کمتر از حد معمول، مس در خون خود داشته باشند. نارسایی حاد کبدی ناشی از بیماری ویلسون ممکن است باعث بالا رفتن سطح مس خون شود.
آنزیم های کبدی آلانین ترانس آمیناز (ALT) و آسپارتات ترانس آمیناز (AST): افراد مبتلا به بیماری ویلسون ممکن است سطح ALT و AST غیر طبیعی داشته باشند.

گلبول های قرمز برای یافتن علائم کم خونی در بیماری ویلسون

اگر سایر آزمایشات پزشکی تشخیص بیماری ویلسون را تأیید یا رد نکنند، پزشکان ممکن است آزمایش خون را انجام دهند تا جهش ژنی که باعث ایجاد بیماری ویلسون می شود را بررسی کنند.
آزمایش جمع آوری ادرار 24 ساعته: به مدت 24 ساعت، ادرار خود را در خانه در یک ظرف مخصوص و بدون مس جمع آوری می کنید که توسط یک متخصص مراقبت بهداشتی، ادرار به آزمایشگاه فرستاده می شود تا میزان مس موجود در ادرار شما بررسی شود. میزان مس در ادرار اغلب افرادی که به بیماری ویلسون مبتلا هستند، بیشتر از حد معمول است.
بیوپسی کبد: اگر نتایج آزمایش خون و ادرار، تشخیص بیماری ویلسون را تأیید یا رد نکرده باشد، پزشک فرد ممکن است بیوپسی کبد را درخواست کند. در حین انجام بیوپسی کبد، پزشک تکه های کوچکی از بافت را از کبد فرد بر می دارد. یک آسیب شناس، بافت را زیر میکروسکوپ بررسی می کند تا ویژگی های بیماری های خاص کبدی، مانند بیماری ویلسون را جستجو کند و آسیب های کبدی و سیروز را نیز بررسی کند. یک تکه از بافت کبد نیز به آزمایشگاه فرستاده می شود تا میزان مس موجود در بافت را بررسی کنند.
تست های تصویربرداری: در افرادی که علائم سیستم عصبی دارند، پزشکان ممکن است از آزمایشات تصویربرداری برای بررسی علائم بیماری ویلسون یا سایر شرایط مغز استفاده کنند. پزشکان ممکن است از تست های تصویربرداری زیر برای تشخیص بیماری ویلسون استفاده کنند:
•    تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI)، که از امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از اندام ها و بافت های نرم و بدون استفاده از اشعه X استفاده می شود.
•    توموگرافی کامپیوتری (CT)، پیوند خارجی NIH را اسکن می کند، که از ترکیبی از اشعه ایکس و فناوری رایانه برای ایجاد تصاویر مورد استفاده قرار می گیرد.

درمان بیماری ویلسون 

پزشکان، درمان بیماری ویلسون را از طریق راه های زیر انجام می دهند:
•    تجویز داروهایی که مس را از بدن خارج می کنند (به آن ها شلاته کننده می گویند)
•    روی، که مانع از جذب روده ای مس می شود.
•    همچنین ممکن است از مکمل های ویتامین E استفاده شود.
در بسیاری از موارد، درمان بیماری ویلسون می تواند علائم و آسیب دیدگی اعضای بدن را بهبود بخشد یا از آن جلوگیری کند. پزشکان همچنین ممکن است رژیم غذایی را تغییر دهند تا از خوردن غذاهایی که سرشار از مس هستند، جلوگیری شود.
افرادی که به بیماری ویلسون مبتلا هستند نیاز به درمان مادام العمر دارند، قطع درمان بیماری ویلسون ممکن است باعث نارسایی حاد کبد شود. پزشکان مرتباً آزمایش خون و ادرار را انجام می دهند تا بررسی کنند که سیر درمان چگونه پیش می رود.

داروهای شلاته کننده

پنی سیلامین (کوپرامین، دپن) و ترنتین (Syprine) دو ماده شلاته کننده هستند که برای درمان بیماری ویلسون مورد استفاده قرار می گیرند. این داروها مس را از بدن خارج می كنند.
پنی سیلامین نسبت به ترنتین تقریبا عوارض جانبی بیشتری ایجاد می کند. عوارض جانبی پنی سیلامین ممکن است شامل تب، بثورات، مشکلات کلیوی یا مشکلات مغز استخوان باشد. پنی سیلامین همچنین ممکن است باعث کاهش فعالیت ویتامین B6 شود و پزشکان ممکن است مصرف مکمل ویتامین B6 را به همراه پنی سیلامین توصیه کنند. در برخی موارد، هنگامی که افراد مبتلا به علائم سیستم عصبی شروع به مصرف داروهای شلاته کننده می کنند، علائم آن ها بدتر می شود.
با شروع درمان بیماری ویلسون، پزشکان به تدریج دوز داروهای شلاته کننده را افزایش می دهند. افراد تا زمانی که مس اضافی موجود در بدن از بین نرود، دوز بالاتری از مواد شلاته کننده را باید مصرف کنند. هنگامی که علائم بیماری ویلسون بهبود یافته است و آزمایشات نشان می دهند که مس در سطح بی خطر است، پزشکان ممکن است دوزهای کمتری از داروهای شلاته کننده را به عنوان درمان دائمی تجویز کنند. درمان مادام العمر مانع از تجمع مجدد مس می شود.
عوامل شلاته کننده ممکن است در بهبود زخم اختلال ایجاد کنند و پزشکان ممکن است برای افرادی که قصد جراحی دارند، مقدار کمتری از این داروها را تجویز کنند.

فلز روی در درمان بیماری ویلسون

فلز روی مانع از جذب مس توسط روده می شود. پزشکان ممکن است روی را برای افرادی که بیماری ویلسون دارند اما هنوز علائمی ندارند تجویز کنند. شایع ترین عارضه جانبی روی ناراحتی معده است.

درمان بیماری ویلسون در زنان باردار 

زنان باردار باید در طول دوران بارداری، درمان بیماری ویلسون را ادامه دهند. پزشکان ممکن است برای خانم هایی که باردار هستند، مقدار کمتری از داروهای شلاته کننده را تجویز کنند. از آن جا که جنین به مقدار کمی مس نیاز دارد درمان ها در صورت احتیاط مشکلی را پیش نمی آورند.
کارشناسان توصیه می کنند که زنان مبتلا به بیماری ویلسون در صورت مصرف داروهای شلاته کننده، فرزندشان را با شیر خود تغذیه نکنند. همچنین پنی سیلامین موجود در شیر مادر نیز می تواند برای کودک مضر باشد. 

درمان عوارض بیماری ویلسون 

اگر بیماری ویلسون منجر به سیروز شود، پزشکان می توانند مشکلات پزشکی و عوارض مربوط به سیروز را با داروها، جراحی و سایر روش های درمانی، درمان کنند.
اگر بیماری ویلسون باعث نارسایی حاد کبد یا نارسایی کبدی ناشی از سیروز شود، ممکن است بیمار به پیوند کبد احتیاج داشته باشد. پیوند کبد در بیشتر موارد بیماری ویلسون را درمان می کند.

پیشگیری از بیماری ویلسون

شما نمی توانید از بروز بیماری ویلسون جلوگیری کنید زیرا بیماری ویلسون، یک بیماری ارثی به شمار می رود اما در صورت ابتلای وابستگان درجه یک به این بیماری، بهتر است در مورد انجام آزمایش برای خود و سایر اعضای خانواده با پزشک متخصص صحبت کنید. پزشک ممکن است قبل از بروز علائم، بتواند بیماری ویلسون را تشخیص داده و درمان را شروع کند. تشخیص زودرس و درمان می تواند آسیب های وارده به کبد را کاهش داده یا از آن جلوگیری کند.

رژیم غذایی و تغذیه در بیماری ویلسون

در صورت ابتلا به بیماری ویلسون، از خوردن چه غذاهایی باید اجتناب نمود؟
رژیم غذایی در بیماری ویلسون به این گونه است که هنگامی که بیمار شروع به درمان بیماری ویلسون می کند، توصیه می شود از خوردن غذاهایی که از نظر مس سرشار هستند اجتناب کند.
برخی از منابع غذایی غنی از مس، همراه با میزان محتوی مس موجود در آن ها را می توانید در جدول زیر مشاهده کنید:
 

گروه غذایی	اقلام غیر مجاز(مس بالا)	اقلامی که در حد کم استفاده شوند (مقدار متوسط مس )	اقلام مجاز (مس پایین)
گوشت ها	بره، ماهی سالمون، غاز، قرقاول، بلدرچین، اردک، دل،جگر، قلوه، مغز، میگو، سویا و مغزهای روغنی(گردو، بادام و...)	ماهی معمولی، کره بادام زمینی، قسمت های تیره گوشت مرغ	گوشت گاو، پنیر، تخم مرغ
روغن ها	آووکادو	زیتون سرشیر خامه	کره، مارگارین، مایونز، روغن های گیاهی
لبنیات	شیر کاکائو، شیر شکلاتی، شیر سویا	-	انواع مختلف مواد لبنی(شیر، ماست، دوغ و...)
غلات	انواع لوبیاها، لوبیای سویا، باقلا، لوبیاچیتی، لوبیا سفید، نخود، لپه، عدس، جو، سبوس گندم، آرد سویا	نان های تهیه شده از آرد کامل گندم، سیب زمینی، کدو حلوایی، هویج، زردک، سوپ های آماده، غلات نیمه آماده(گندم بلغور، جو پرک و...)	نان آرد سفید، برنج، سایر غلات تهیه شده از آرد سفید یا بدون سبوس
سبزی ها	قارچ، مخلوط آب سبزیجات	جوانه حبوبات، چغندر قرمز، اسفناج، آب گوجه فرنگی، رب گوجه فرنگی، بروکلی، مارچوبه	سایر سبزیجات، گوجه فرنگی تازه
میوه ها	شفتالو، میوه های خشک(کشمش، خرما، آلو خشک). میوه های خشک در صورتی که در منزل تهیه شوند منعی ندارند.	گلابی، آناناس، پاپایا (خربزه درختی)	سایر میوه ها
سایر مواد غذایی	شکلات، کاکائو، آب معدنی، الکل	انواع شربت و عصاره های میوه که در کارخانه تهیه میشود، سس کچاپ	مربا، ژله، آبنبات، طعم دهنده ها

 

 

بعد از اینکه سطح مس فرد مبتلا به بیماری ویلسون کاهش پیدا کرد و درمان بیماری ویلسون را شروع کرد، بهتر است با پزشک خود صحبت کند که آیا با خیال راحت می تواند مقادیر متوسط این غذاها را مصرف کند یا خیر.
اگر آب شیر مصرفی فرد مبتلا به بیماری ویلسون، از طریق لوله های مسی عبور می کند، توصیه می شود حتما سطح مس موجود در آب خود را بررسی کند. آب در لوله های مسی می تواند مس را به خود جذب کند. قبل از نوشیدن آب یا استفاده از آن برای پخت و پز، شیر آب را مقداری باز بگذارید تا آب اولیه موجود در لوله ها خارج شود. ممکن است لازم باشد از فیلتر آب برای جدا کردن مس از آب شیر استفاده کنید. همچنین توجه داشته باشید که از وسایل آشپزی مسی برای تهیه غذا استفاده نکنید.
اگر گیاه خوار هستید با یک متخصص رژیم غذایی مشورت کنید، زیرا بسیاری از غذاها و منابع پروتئینی در رژیم غذایی گیاه خواری، از نظر مس سرشار هستند.
به دلایل ایمنی، قبل از استفاده از مکمل های غذایی مانند ویتامین ها یا سایر داروها با پزشک خود صحبت کنید زیرا برخی مکمل های غذایی ممکن است حاوی مس باشند.