کم خونی مگالوبلاستیک

کم خونی مگالوبلاستیک نوعی کم خونی است که در آن تعداد گلبول های قرمز خون پایین تر از حد معمول است. گلبول های قرمز خون اکسیژن را در بدن منتقل می کنند. هنگامی که بدن شما به اندازه کافی گلبول قرمز نداشته باشد، بافت ها و اندام های شما اکسیژن کافی دریافت نمی کنند.
انواع مختلف کم خونی با دلایل و خصوصیات مختلف وجود دارد. کم خونی مگالوبلاستیک با گلبول های قرمز که بزرگتر از حد طبیعی است و همچنین تعداد کافی از آن ها وجود ندارد، مشخص می شود. این کم خونی به عنوان کم خونی فقر فولات نیز شناخته شده است.
کم خونی مگالوبلاستیک هنگامی ایجاد می شود که گلبول های قرمز به درستی تولید نشود. از آنجا که این سلول های نابالغ بسیار بزرگ هستند، ممکن است نتوانند از مغز استخوان خارج شوند تا وارد جریان خون شوند و اکسیژن را تحویل دهند.

علل کم خونی مگالوبلاستیک

دو عامل شایع کم خونی مگالوبلاستیک کمبود ویتامین B12 یا فولات(B9)  است. این دو ماده مغذی برای تولید گلبول های قرمز سالم ضروری اند و وقتی به اندازه کافی از آن ها دریافت نکرده باشید، روی آرایش گلبول های قرمز شما تأثیر می گذارد. این امر منجر به تولید سلول هایی می شود که تقسیم نمی شوند و سایزی بزرگ تر از حد معمول دارند.

کمبود ویتامین B12
ویتامین B12 ماده مغذی موجود در بعضی از مواد غذایی مانند گوشت، ماهی، تخم مرغ و شیر است. برخی از افراد نمی توانند به اندازه کافی ویتامین B12 از غذای خود جذب کنند که می تواند منجر به کم خونی مگالوبلاستیک شود. به کم خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود ویتامین B12، کم خونی پرنیشز (کم خونی کشنده) نیز گفته می شود. کمبود ویتامین B12 اغلب به دلیل کمبود پروتئینی در معده به نام "فاکتور داخلی" ایجاد می شود. در هنگام عدم تولید فاکتور داخلی، ویتامین B12 بدون توجه به میزان مصرف شما، قابل جذب نیست. 

کمبود فولات
فولات یکی دیگر از مواد مغذی است که برای رشد گلبول های قرمز سالم مهم است. فولات در غذاهایی مانند جگر، گوشت گاو، اسفناج و کلم بروکسل یافت می شود. فولات اغلب با اسید فولیک قاطی می شود (از نظر فنی، اسید فولیک فرم مصنوعی فولات است که در مکمل ها یافت می شود). همچنین می توانید اسید فولیک را در غلات و غذاهای غنی شده پیدا کنید.
رژیم غذایی شما یک عامل مهم برای اطمینان از دریافت فولات کافی است. کمبود فولات همچنین می تواند در اثر سوء استفاده مزمن از الکل ایجاد شود، زیرا الکل در توانایی بدن در جذب اسید فولیک اختلال ایجاد می کند. به دلیل مقادیر زیاد فولات مورد نیاز جنین در حال رشد، زنان باردار به احتمال زیاد دچار کمبود فولات هستند.

علائم کم خونی مگالوبلاستیک 

شایع ترین علامت کم خونی مگالوبلاستیک خستگی است. البته علائم کم خونی مگالوبلاستیک ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. علائم شایع این کم خونی عبارتند از:
•    تنگی نفس
•    ضعف عضلانی
•    کم رنگی غیر طبیعی پوست
•    تورم زبان (گلوسیت)
•    کاهش اشتها و کاهش وزن
•    اسهال
•    حالت تهوع
•    ضربان قلب سریع
•    زبان صاف 
•    سوزن سوزن شدن دست و پا
•    بی حسی در اندام ها

تشخیص کم خونی مگالوبلاستیک
یک آزمایش که برای تشخیص بسیاری از اشکال کم خونی استفاده می شود، شمارش کامل خون (CBC) است. این آزمایش قسمت های مختلف خون شما را اندازه گیری می کند. پزشک شما می تواند تعداد و شکل گلبول های قرمز شما را بررسی کند. اگر کم خونی مگالوبلاستیک وجود داشته باشد، گلبول های قرمز تقسیم نشده و بزرگتر به نظر می رسند. پزشک همچنین تاریخچه پزشکی شما را جمع آوری کرده و معاینه فیزیکی را انجام می دهد تا علل دیگر علائم شما را رد کند.
برای تشخیص اینکه کمبود ویتامین باعث کم خونی شما شده است، پزشک شما باید آزمایش خون بیشتری انجام دهد. این آزمایشات همچنین به آن ها کمک می کند تا دریابند که ویتامین B12 باعث ایجاد این بیماری است یا کمبود فولات.
یکی از تست هایی که ممکن است پزشک برای تشخیص استفاده کند، آزمایش شیلینگ است. آزمایش شیلینگ یک آزمایش خون است که توانایی شما در جذب ویتامین B12 را ارزیابی می کند. بعد از مصرف کمی از مکمل ویتامین B12 رادیواکتیو، یک نمونه ادرار برای تجزیه و تحلیل پزشک جمع آوری می شود. سپس شما همان مکمل رادیواکتیو را به همراه پروتئین "فاکتور داخلی" که بدن شما برای جذب ویتامین B12 نیاز دارد، مصرف می کنید. سپس یک نمونه ادرار دیگری تهیه می کنید تا با نمونه اول مقایسه شود. اگر نمونه ادرار نشان دهد که شما B12 را فقط پس از مصرف به همراه فاکتور داخلی جذب کرده اید بدان معنی است که شما قادر به جذب طبیعی ویتامین B12 نیستید.

درمان کم خونی مگالوبلاستیک
برنامه درمانی شما به سن شما و سلامتی کلی و همچنین پاسخ شما به درمان ها و اینکه بیماری تا چه اندازه شدید است بستگی دارد. 

تغذیه و رژیم درمانی در کم خونی مگالوبلاستیک

کمبود ویتامین B12 در کم خونی مگالوبلاستیک
افرادی که در معرض کمبود ویتامین B12 قرار دارند عبارت‌اند از:
•    سالمندان
•    کسانی که عمل جراحی انجام داده و قسمتی از روده خود را برداشته‌اند.
•    افراد مصرف کننده داروهای متفورمین برای دیابت
•    افرادی که رژیم گیاه خواری سخت و شدید دارند.
•    افرادی که برای سوزش معده از داروهای آنتی اسید مصرف می کنند.
در مورد کم خونی مگالوبلاستیک که ناشی از کمبود ویتامین B12 است، ممکن است نیاز به تزریق ماهیانه ویتامین B12 داشته باشید و همچنین ممکن است مکمل های خوراکی تجویز شود. اضافه کردن غذاهای بیشتر که سرشار از ویتامین B12 هستند، به غنی تر کردن رژیم غذایی شما می تواند کمک کند. غذاهایی که ویتامین B12 در آنها وجود دارد عبارتند از:
•    جگر و قلوه 
گوشت ارگانیک، ماده غذایی است که بسیاری از مواد مغذی در آن موجود میباشد. به ویژه جگر و قلوه 
جگر بره، سرشار از ویتامین B12 می باشد. یک وعده (100 گرم) جگر گوسفند یا گاو حاوی 3500 درصد DV (مقدار نیاز روزانه بدن به یک ماده غذایی) برای ویتامین B12 است، در حالی که همان میزان قلوه نیز حاوی 3000 درصد DV است. جگر گوسفند همچنین از نظر مس، سلنیوم و ویتامین های A و B بسیار سرشار است.
قلوه (کلیه) بره، گوساله و گاو از نظر ویتامین B12 سرشار بوده و همچنین بیش از 100٪ DV را برای ویتامین B2 و سلنیوم تأمین می کنند.
•    ساردین
ساردین ها ماهی های کوچک نمکی آب شور هستند. آن ها معمولاً کنسرو شده در آب، روغن یا در سس فروخته می شوند.  اگرچه می توانید آن ها را تازه نیز خریداری کنید. ساردین ها فوق العاده مغذی هستند زیرا تقریباً همه مواد مغذی موجود را در مقادیر خوبی شامل می شوند. یک فنجان (150 گرم) ساردین 554٪ از DV را برای ویتامین B12 فراهم می کند. علاوه بر این، ساردین منبع خوبی برای اسیدهای چرب امگا 3 است که نشان داده شده است بسیاری از مزایای سلامتی، از جمله کاهش التهاب و بهبود سلامت قلب را دارا می باشد.
•    گوشت گاو
گوشت گاو منبع عالی ویتامین B12 است. یک فیله استیک کبابی (حدود 190 گرم) 467٪ از DV را برای ویتامین B12 فراهم می کند.
همچنین، همین میزان استیک حاوی مقادیر خوبی از ویتامین های B2 ، B3  و B6 و همچنین بیش از 100٪ DV برای سلنیوم و روی است.
اگر به دنبال غلظت های بالاتر ویتامین B12 هستید، توصیه می شود از میان گوشت ها، انواع کم چرب تر را استفاده کنید. همچنین بهتر است به جای سرخ کردن آن را گریل کرده یا کباب کنید، که این امر به حفظ ویتامین B12 کمک می کند.
•    غلات غنی شده
این منبع ویتامین B12 ممکن است برای گیاهخواران بسیار مفید باشد، زیرا مصنوعی ساخته شده است و از منابع حیوانی حاصل نمی شود. غلات غنی شده می توانند منبع خوبی از ویتامین های گروه B به ویژه B12 باشند. غنی سازی مواد غذایی، فرآیند افزودن مواد مغذی است که در اصل در مواد غذایی وجود ندارند. به عنوان مثال، مالت و آرد کشمش سبوس دار تا 62 % از DV را برای ویتامین B12 در 1 فنجان (59 گرم) ارائه می دهند. همان میزان از این غلات همچنین 29٪ از DV را برای ویتامین B6 و مقادیر مناسب ویتامین A، فولات و آهن را برای بدن تأمین می کند. تحقیقات نشان می دهد که خوردن غلات غنی شده روزانه به افزایش غلظت ویتامین B12 کمک می کند.
اگر تصمیم دارید از غلات غنی شده برای افزایش مصرف ویتامین B12 استفاده کنید، حتماً یک برند با قند اضافه شده کم و غنی از فیبر یا غلات کامل را انتخاب کنید.
•    ماهی تن
ماهی تن ماهی ای است که مصرف آن رایج می باشد و منبع عالی مواد مغذی از جمله پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی است.
ماهی تن حاوی مقادیر زیادی ویتامین B12 است، به ویژه در ماهیچه های زیر پوست که به عضلات تیره معروف هستند.
یک وعده (100 گرم) ماهی تن پخته حاوی 453٪ DV برای این ویتامین است. همین میزان، همچنین مقدار خوبی از پروتئین بدون چربی، فسفر، سلنیوم و ویتامین های A و B3 را در خود جای داده است.
کنسرو ماهی تن همچنین حاوی مقادیر مناسبی ویتامین B12 است. در حقیقت، یک قوطی (165 گرم) کنسرو ماهی تن کنسرو شده در آب، حاوی 115٪ DV است.
•    ماهی قزل آلا
ماهی قزل آلا یکی از سالم ترین ماهی ها به حساب می آید. ماهی قزل آلا که در آب شیرین زندگی می کند منبع عالی پروتئین، چربی های سالم و ویتامین های گروه B است. یک وعده (100 گرم) فیله ماهی قزل آلا حدود 312٪ DV را برای ویتامین B12 و 1171 میلی گرم اسیدهای چرب امگا 3 ارائه می دهد.
متخصصان توصیه می كنند كه میزان مصرف روزانه اسیدهای چرب امگا 3 ایكوزاپنتانوئیك اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) باید 250-500 میلی گرم باشد. ماهی قزل آلا همچنین منبع بسیار خوبی از مواد معدنی مانند منگنز، فسفر و سلنیوم است.
•    ماهی سالمون
ماهی سالمون به دلیل داشتن یکی از بالاترین غلظت اسیدهای چرب امگا 3 به خوبی شناخته شده است. با این حال، این ماهی منبع عالی ویتامین های گروه B نیز هست. نیمی از فیله (178 گرم) ماهی پخته شده می تواند 208٪ از DV را برای ویتامین B12 فراهم آورد.
همان اندازه همچنین می تواند 4123 میلی گرم اسیدهای چرب امگا 3 را فراهم کند. در كنار مقدار چربی زیاد، ماهی سالمون مقدار زیادی پروتئین را در اختیار شما قرار می دهد که در حدود 40 گرم در نصف فیله آن (178 گرم) می باشد.
•    شیر غیر لبنی غنی شده
شیر غیر لبنی در بین کسانی که می خواهند جایگزین گیاهی مغذی برای شیر لبنی انتخاب کنند، محبوب است.
در حالی که شیرهای سویا، بادام و برنج به طور طبیعی از نظر ویتامین B12 سرشار نیستند، اما معمولاً غنی شده هستند و آن ها را به منبع عالی این ویتامین تبدیل می کنند. یک نمونه شیر سویا غنی شده می تواند حداکثر 86 درصد DV را برای ویتامین B12 در 1 فنجان (240 میلی لیتر) فراهم کند. به همین دلیل، شیرهای غنی شده غیر لبنی می توانند گزینه مناسبی برای کسانی باشند که می خواهند میزان مصرف ویتامین B12 را افزایش دهند و از کمبود آن جلوگیری کنند.
•    شیر و لبنیات
شیر و لبنیات مانند ماست و پنیر منابع عالی پروتئین و چندین ویتامین و مواد معدنی از جمله ویتامین B12 هستند. یک فنجان (240 میلی لیتر) شیر کامل 46٪ از DV را برای ویتامین B12 تأمین می کند. پنیر همچنین منبع غنی ویتامین B12 است. یک قطعه بزرگ پنیر (22 گرم) می تواند حدود 28٪ DV داشته باشد. ماست ساده پرچرب نیز می تواند منبع مناسبی باشد. حتی نشان داده شده است که به بهبود وضعیت ویتامین B12 در افرادی که دچار کمبود این ویتامین هستند نیز کمک می کند. جالب است که مطالعات نشان داده اند بدن ویتامین B12 موجود در شیر و لبنیات را بهتر از ویتامین B12 در گوشت گاو، ماهی یا تخم مرغ جذب می کند.
•    تخم مرغ
تخم مرغ منبع عالی پروتئین کامل و ویتامین های گروه B به ویژه B2 و B12 است. دو تخم مرغ بزرگ (100 گرم) حدود 46٪ از DV را برای ویتامین B12 تأمین می کنند، به علاوه 39٪ DV برای ویتامین B2. تحقیقات نشان داده است که زرده تخم مرغ نسبت به سفیده تخم مرغ میزان ویتامین B12 بیشتری دارد، همچنین ویتامین B12 موجود در زرده تخم مرغ جذب آسان تری دارد. بنابراین، توصیه می شود به جای استفاده تنها از سفیده های آن، تخم مرغ کامل بخورید.
با مصرف تخم مرغ علاوه بر دریافت مقدار مناسب ویتامین B12، مقدار سالم ویتامین دی دریافت خواهید کرد. تخم مرغ یکی از معدود غذاهایی است که به طور طبیعی شامل ویتامین D است که با مصرف دو تخم بزرگ 11٪ از DV تأمین می شود.
برخی از افراد دارای جهش ژنتیکی روی ژن MTHFR (متیلن تتراهیدروفولات ردوکتاز) هستند. آنزیم ناشی از این ژن MTHFR، وظیفه تبدیل برخی از ویتامین های گروه B، از جمله B12 و فولات را به اشکال قابل استفاده آن ها در بدن دارد. به افرادی که دارای جهش MTHFR هستند توصیه می شود که متیل کوبالامین را مصرف کنند. 

کمبود فولات در کم خونی مگالوبلاستیک

کم خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود فولات ممکن است با مکمل های اسید فولیک خوراکی یا داخل وریدی درمان شود. توصیه می شود بزرگسالان سالم برای جلوگیری از کمبود فولات حداقل روزانه 400 میکروگرم فولات مصرف کنند. تغییرات رژیم غذایی همچنین به تقویت سطح فولات کمک می کند. غذاهایی که در رژیم غذایی شما باید قرار گیرد شامل موارد زیر است:
•    حبوبات
اگرچه مقدار دقیق فولات موجود در حبوبات به خصوص لوبیا، نخود فرنگی و عدس می تواند متغیر باشد، اما منبع عالی فولات هستند.
به عنوان مثال، یک فنجان (177 گرم) لوبیای پخته شده حاوی 131 میکروگرم فولات یا حدود 33٪ از مفدار نیاز روزانه (DV) است.
در همین حال، یک فنجان (198 گرم) عدس پخته شده حاوی 358 میکروگرم فولات است که 90٪ DV را تأمین می کند.
حبوبات همچنین منبع خوبی برای پروتئین، فیبر و آنتی اکسیدان ها و همچنین عناصر ریز مغذی مهمی مانند پتاسیم، منیزیم و آهن هستند.
•    مارچوبه
مارچوبه حاوی مقادیر بسیار زیادی از ویتامین ها و مواد معدنی از جمله فولات است.
در حقیقت، یک و نیم فنجان (90 گرم) مارچوبه پخته شده حاوی حدود 134 میکروگرم فولات یا 34٪ DV است.
مارچوبه همچنین سرشار از آنتی اکسیدان است و نشان داده شده است که دارای خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی می باشد.
•    تخم مرغ
اضافه کردن تخم مرغ به رژیم غذایی شما یک روش عالی برای تقویت دریافت چندین ماده غذایی اساسی از جمله فولات است.
مصرف فقط چند وعده تخم مرغ در رژیم غذایی شما در هر هفته روشی آسان برای تقویت دریافت فولات و کمک به رفع نیازهای شما است.
تخم مرغ همچنین سرشار از پروتئین، سلنیوم، ریبوفلاوین و ویتامین B12 می باشد.
•    سبزیجات برگ سبز
سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج  و کلم کم کالری بوده و در عین حال دارای بسیاری از ویتامین ها و مواد معدنی کلیدی از جمله فولات هستند.
یک فنجان (30 گرم) اسفناج خام، 15٪ DV را تأمین می کند.
سبزیجات برگ سبز از نظر فیبر و ویتامین های K و A نیز غنی هستند.
•    چغندر
چغندر علاوه بر رنگ بخشیدن به غذاهای اصلی و دسرها، غنی از بسیاری از مواد مغذی مهم هستند.
چغندر حاوی مقدار زیادی منگنز، پتاسیم و ویتامین C بوده که در طول روز به آن ها نیاز دارید.
چغندر همچنین یک منبع بزرگ فولات محسوب می شود به گونه ای که یک فنجان (136 گرم) چغندر خام حاوی 148 میکروگرم فولات یا حدود 37٪ از DV است.
علاوه بر محتوای ریز مغذی آن، چغندر پر از نیترات است، نوعی ترکیب گیاهی است که با فواید بسیاری برای سلامتی همراه است.
•    مرکبات
مرکبات علاوه بر اینکه خوشمزه و پر از عطر و طعم هستند، انواع مختلف آن مانند پرتقال، گریپ فروت، لیمو و لیموترش سرشار از فولات هستند.
فقط یک پرتقال بزرگ حاوی 55 میکروگرم فولات یا حدود 14٪ از DV است.
مرکبات همچنین دارای ویتامین C  (یک ماده مغذی اساسی) هستند که می تواند به تقویت ایمنی و پیشگیری از بیماری ها کمک کند.
•    کلم بروکلی
کلم بروکلی بخاطر تعدیل خواص تقویت کننده سلامتی بسیار مشهور است. افزودن کلم بروکلی به رژیم غذایی شما می تواند مجموعه ای از ویتامین ها و مواد معدنی ضروری را فراهم کند.
هنگامی که صحبت از فولات می شود، یک فنجان (91 گرم) کلم بروکلی خام حاوی حدود 57 میکروگرم فولات یا حدود 14٪ از DV را برای بدن شما تامین می کند.
کلم بروکلی پخته شده حاوی حتی فولات بیشتری است، به ازای هر نصف لیوان (78 گرم) 84 میکروگرم یا 21 درصد از DV را ارائه می دهد.
کلم بروکلی همچنین از نظر منگنز و ویتامین های C ، K و A بسیار غنی است.
به همین ترتیب، حاوی طیف گسترده ای از ترکیبات گیاهی مفید، از جمله سولفورافان است که به دلیل خاصیت ضدسرطان آن بسیار مورد مطالعه قرار گرفته است.
•    آجیل و دانه
آجیل و دانه ها علاوه بر داشتن دوز بسیار مناسب پروتئین، سرشار از فیبر و بسیاری از ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن شما هستند.
ترکیب آجیل و دانه بیشتر، در رژیم غذایی شما می تواند به رفع نیاز روزانه فولات کمک کند.
مقدار فولات موجود در انواع مختلف آجیل و دانه ها می تواند کمی متفاوت باشد.
یک اونس (28 گرم) گردو حاوی حدود 28 میکروگرم فولات یا حدود 7٪ DV است، در حالی که همان وعده دانه کتان حاوی حدود 24 میکروگرم فولات یا 6٪ DV  می باشد.
•    جگر گاو

جگر گاو یکی از غنی ترین منابع فولات موجود است.
یک واحد (85 گرم) جگر گاو پخته شده 212 میکروگرم فولات، یا حدود 54٪ DV  دارد.
علاوه بر فولات، یک واحد جگر گاو می تواند نیازهای روزانه شما به ویتامین A، ویتامین B12 و مس را برآورده کند.
•    جوانه گندم
جوانه گندم غلظت بالایی از ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها را تأمین می کند.
فقط یک واحد (28 گرم) جوانه گندم 78.7 میکروگرم فولات را تأمین می کند، که تقریباً 20٪ از نیاز روزانه فولات شما را در بر می گیرد.
•    موز
موز سرشار از طیف گسترده ای از ویتامین ها و مواد معدنی می باشد.
یک موز متوسط می تواند 23.6 میکروگرم فولات یا 6٪ DV را تأمین کند.
موز از نظر مواد مغذی دیگر از جمله پتاسیم، ویتامین B6 و منگنز نیز بسیار سرشار می باشد.
•    آووکادو
آووکادو علاوه بر طعم بی نظیرش، منبع عالی بسیاری از مواد مغذی مهم از جمله فولات است.
نیمی از آووکادو خام حاوی 82 میکروگرم فولات یا حدود 21٪ از مقدار مورد نیاز شما برای کل روز را تامین می کند.
بعلاوه ، آووکادو سرشار از پتاسیم و ویتامین های K ،C و B6 است.
همچنین از نظر چربی های اشباع نشده که برای سلامت قلب مناسب اند بسیار غنی بوده که ممکن است در برابر بیماری های قلبی از بدن محافظت کند.
•    غلات غنی شده
انواع زیادی از غلات مانند نان و ماکارونی برای تقویت محتوای اسید فولیک آن ها غنی شده اند.
این مقادیر می تواند بین محصولات مختلف متفاوت باشد، اما یک فنجان (140 گرم) ماکارونی پخته شده تقریباً 102 میکروگرم اسید فولیک، یا 25٪ DV را تأمین می کند.
جالب است که برخی از مطالعات نشان داده اند که اسید فولیک موجود در غذاهای غنی شده ممکن است از فولات موجود در مواد غذایی راحت تر جذب شود.

زندگی با کم خونی مگالوبلاستیک

در گذشته، کم خونی مگالوبلاستیک به سختی درمان می شد. امروزه افراد مبتلا به کم خونی مگالوبلاستیک به دلیل کمبود ویتامین B12 یا کمبود فولات می توانند علائم خود را مدیریت کرده و با درمان مداوم و مکمل های مغذی احساس بهتری داشته باشند.
کمبود ویتامین B12 می تواند منجر به مشکلات دیگری شود که می تواند شامل آسیب عصبی، مشکلات عصبی و مشکلات دستگاه گوارش باشد. آزمایش ژنتیکی برای مشخص کردن جهش ژنتیکی MTHFR در دسترس است. افرادی که کم خونی پرنیشز دارند نیز ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ضعف استخوان و سرطان معده باشند. در صورت مشاهده علائم کم خونی با پزشک خود مشورت کنید تا شما و پزشکتان بتوانید یک برنامه درمانی تهیه کرده و از هرگونه آسیب دائمی جلوگیری و پیشگیری کنید.