کم خونی ورزشی

 

کم خونی(آنمی) نقص در اندازه یا تعداد گلبولهای قرمز یا مقدار محتوای هموگلوبین آنهاست. این نقص، مبادله اکسیژن و دی اکسیدکربن ما بین خون و سلولهای بافت را محدود می سازد.

طبقه بندی کم خونی براساس اندازه سلول:

• ماکروسیتیک (بزرگتر از طبیعی)
• نرموسیتیک (طبیعی)
• میکروسیتیک (کوچک)

همچنین بر اساس محتوای همگلوبین آنها:

• هیپوکرومیک (رنگ پریده ناشی از کمبود همگلوبین)
• نرموکرومیک (رنگ طبیعی)

همچنین بیشتر کم خونی ها در نتیجه فقدان مواد مغذی مورد نیاز جهت سنتز اریتروسیت ها و به طور کلی آهن، ویتامین B12 و اسیدفولیک به وجود می آیند. این نوع کم خونی ها که ناشی از دریافت ناکافی آهن، پروتئین، بعضی از ویتامین ها (B، اسیدفولیک، پیریدوکسین،آسکوربیک اسید) مس و یا سایر فلزات سنگین هستند را کم خونی های تغذیه ای می نامند.

سایر کم خونی ها نیز ناشی از شرایطی از قبیل خونریزی، اختلالات ژنتیکی، بیماری های مزمن و یا سمیت دارویی هستند و با درجات متفاوتی از پیامدهای تغذیه ای همراه اند. به کم خونی ناپایدار یا زود گذر میکروسیتیک هیپوکرومیک کم خونی ورزشی نیز می گویند.

کم خونی ورزشی در شرایطی اتفاق می افتد که سطح هموگلوبین خون ورزشکاران آموزش دیده کم شده باشد. (سطح طبیعی آن برای آقایان 14 تا 17.5 گرم در دسی لیتر و برای خانم ها 12 تا 16گرم در دسی لیتر است)، همچنین میزان خونریزی کم و فریتین پایین در کم خونی ورزشی اتفاق می افتد.

بعضی از عواملی که ممکن است باعث بروز کم خونی ورزشی شود:

• مصرف ناکافی آهن
• جذب ضعیف آهن
• از دست دادن آهن از طریق عرق
• تخریب گلبول های قرمز
• ریزش خون از دستگاه گوارش
• از دست دادن ادرار
• گسترش حجم پلاسما
• کمبود ویتامین B12

علت بیماری کم خونی ورزشی ناشناخته است. با این حال، طبق مطالعات و تحقیقاتی که انجام گرفته محققین، معتقد هستند که خونریزی با مکانیسم خنک کننده بدن مرتبط است. هنگام ورزش، بدن به صورت تعریق آب را روی پوست می ریزد. خون مایع را از طریق مویرگ ها، رگ های ریز و نیمه نفوذ پذیر به سطح پوست می رساند برای اینکه عرق کنید، باید آب خون خود را از دست دهید. از دست دادن زیاد مایعات باعث می شود خون شما بیش از حد غلیظ و چسبنده شود تا به راحتی در مویرگ ها جریان یابد. بدن شما با ذخیره آب اضافی در جریان خون از بروز این مشکل جلوگیری می کند.

 افزایش تخریب گلبول های قرمز خون به همراه کاهش غلظت هموگلوبین آهن سرم و غلظت های فریتین ممکن است که در آغاز یا مراحل ابتدایی تمرین های ورزشی سخت و شدید به وجود می آید.

قبلا تصور می شد که این نوع کم خونی که در سربازان رخ داده و به آن هموگلوبینوری مارچ (حضور غیر عادی پروتئین در ادرار) نیز می گفتند. زیرا تصور می شد ناشی از وارد شدن ترومای مکانیکی به گلبول های قرمز در طی راهپیمایی یا رژه نظامی طولانی است.

با هر بار فرود آمدن یا اصابت پا به زمین در طی رژه نظامی گلبول های قرمز درون مویرگ ها فشرده شده و می ترکند و از این رو هموگلوبین آزاد و رها می شود.

اگرچه قبلا تصور می شد که این وضعیت همانند وضعیتی است در دوندگان (به ویژه دوندگان استقامت)، اما امروزه عقیده بر آن است که کم خونی ورزشی یک کم خونی فیزیولوژیک است ( برای مثال مشکل ناپایدار و زودگذری در زمینه حجم خون و رقت آن).

کم خونی ورزشی همچنین می تواند ناشی از مصرف ناکافی پروتئین به خصوص در مراحل اولیه آموزش باشد. تقاضای تشکیل بافت عضلانی اضافی ممکن است با تقاضای تشکیل هموگلوبین اضافی رقابت کند، بنابراین باعث کم خونی می شود.

در نتیجه کاهش انتقال گاز خون و فعالیت آنزیم عضلات باعث اختلال در عملکرد می شود. به همین دلیل است که افراد و به ویژه ورزشکاران مجبورند آزمایش خون با شمارش خون کامل انجام دهند تا از پایین آمدن سطح هموگلوبین و آهن سریع جلوگیری کنند یا سریع آن را اصلاح کنند.

ورزشکارانی که غلظت هموگلوبین آنها کمتر از مقدار مورد نیاز جهت تأمین اکسیژن به صورت مطلوب می باشد، ممکن است که از مصرف غذاها و مواد غذایی غنی از آهن سود ببرند. البته مشروط بر مصرف رژیم غذایی حاوی پروتئین کافی و اجتناب از مصرف تتراسایکلین زیرا از جذب آهن ممانعت به عمل می آورند.

هیچ ورزشکاری نباید مکمل آهن مصرف کند مگر این که براساس تست شمارش کامل خون ( CBS) با افتراق سلولی، سطح فریتین و تست ظرفیت کلی اتصال به آهن(TIBC)، کم خونیِ فقر آهن در وی تشخیص داده شده باشد.

ورزشکاران زن، گیاه خوار، ورزشکاران شرکت کننده در ورزش های استقامتی و ورزشکارانی که وارد مرحله رشد جهشی می شوند در معرض خطر کم خونیِ فقر آهن قرار دارند.

علائم و نشانه های کم خونی ورزش

• خستگی
• ناتوانی در انجام فعالیت های ورزشی
• رنگ پریدگی
• بی اشتهایی

تغذیه و رژیم درمانی پزشکی در کم خونی ورزشی

تشخیص کم خونی ورزشی سخت و دشوار است. هنگامی که شرایط کم خونی مختلف باهم ارتباط برقرار می کنند، تشخیص مشکل است و نوع درمان کمتر مشهود است. بنابراین بهترین راه مقابله با کم خونی ورزشی، پیشگیری از طریق تغذیه مناسب و یک رژیم غذایی اصولی (شامل تمام مواد لازم از جمله ویتامین ها و مواد معدنی ) می باشد.

بعضی از توصیه های تغذیه ای پزشکی در کم خونی ورزشی:

• افراد ورزشکار به دلیل غلظت پایین هموگلوبین باید از رژیم های غنی از آهن (به دلیل این که اکسیژن درمانی بهتر انجام گیرد) و همچنین با مقدار پروتئین بالا استفاده کنند.
• غذاهایی که منبع خوبی از پروتئین و آهن هستند مثل: گوشت قرمز، مرغ (قسمتهای تیره مرغ دارای میزان آهن بالاتری از قسمتهای سفید مرغ است )، ماهی و تخم مرغ هستند.

• استفاده از غذاهایی که غنی از آهن می باشند شامل: جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم مرغ، سبزی های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، حبوبات مانند عدس و لوبیا، میوه های خشک (برگه زردآلو، توت خشك، برگه آلو، انجير خشك و كشمش) و دانه های روغنی.

• باید توجه زیادی به مصرف زیاد چای و قهوه صورت گیرد زیرا باعث کاهش جذب آهن می شود (پرهیز از مصرف چای و قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا).
•  شراب و سرکه می تواند جذب آهن را کاهش دهد بنابراین بهتر است آنها را با وعده های غذایی خود ترکیب نکنید.
•  برخی از داروها همچنین جذب آهن را کاهش می دهند به عنوان مثال: تتراسایکلین و آنتی اسیدها
• برای تقویت جذب آهن به عنوان مثال: آب پرتقال، غذا یا نوشیدنی های دارای ویتامین C را به همراه وعده غذایی غنی از آهن یا مکمل های آهن میل کنید.
•  به یاد داشته باشید که آهن موجود در گوشت (آهن هم) بهتر از آهن غیرهم موجود در سبزیجات، میوه، لوبیا و غلات کامل جذب می شود.

• استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین C در هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن از قبیل گریپ فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز و لیمو ترش

• پرهیز از مصرف چای و قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا