سل

یکی از بیماری های ریوی بیماری سل می باشد. عامل مسبب سل (TB) مایکوباکتریوم توبرکولوزیس، انگلی باکتریایی داخل سلولی و هوازی اجباری با سرعت رشد آهسته است که پاسخ گرانولوماتوز را در بافت های طبیعی میزبان القاء می کند. هرچند که در ایالات متحده، سل مانند بعضی از کشورها شایع نیست اما تجدید فعالیت آن به همراه ویروس نقص ایمنی انسانی  (HIV)و اشکال سل مقاوم به دارو وجود دارد. سازمان بهداشت جهانی وجود تقریبا 630000 مورد از سل را در جهان برآورد می کند. از آن جا که میزبان سل مقاوم به رژیم چند دارویی در حال افزایش است. در سال 2013 سل به عنوان یک نگرانی بهداشتی مهم در نظر گرفته شد. زمانی که بیمار مبتلا به سل سرفه می کند، قطرات ریز مایعی که با سرفه خارج می شوند، حاوی باسیل توبرکولوز هستند. ذرات ریز عمیقا به داخل ریه ها نفوذ می نمایند. هر کدام از این قطرات بسیار کوچک و ریز ممکن است که 1 تا 5 باسیل را منتقل سازد که همین برای ایجاد عفونت کافی می باشد. این موضوع توجیهی برای این است که چرا افراد مبتلا به سل فعال باید تا زمان رسیدن به مرحله غیر عفونت زایی از دیگران ایزوله و جدا شوند.

تقریبا در 50% از موارد عفونت پیشرفت می کند و سل فعال را به وجود می آورد. در 95% موارد زمانی که میزان پاسخ ایمنی سلولی مؤثری دارد، عفونت متوقف و مهار شده است. زمانی که بیماران با سل فعال، تحت درمان قرار نگرفته اند ممکن است که در نتیجه پیشرفت بیماری و عوارض آن جان خود را از دست بدهند. هر چند که ممکن است نشانه های جزئی باشند و تشخیص سل به خاطر رادیوگرافی غیر طبیعی قفسه سینه مورد شک واقع شود اما بیشتر بیماران مبتلا به سل با سرفه مزمن، تب طولانی مدت، تعرق شبانه، بی اشتهایی و کاهش وزن مراجعه می کنند.

علائم بیماری سل

اگرچه بدن شما ممکن است از باکتری های ایجاد کننده سل برخوردار باشد، اما سیستم ایمنی بدن شما معمولاً می تواند مانع از بیمار شدن شما شود. به همین دلیل پزشکان برای انواع سل تمایز قائل می شوند:

• سل نهفته

در این شرایط، شما به عفونت سل مبتلا هستید، اما باکتری ها در حالت غیرفعال در بدن شما باقی می مانند و هیچ علامتی ایجاد نمی کنند. بیماری نهفته سل، که عفونت غیرفعال سل نیز گفته می شود، مسری نیست ولی می تواند به سل فعال تبدیل شود. بنابراین درمان برای فرد مبتلا به سل نهفته و کمک به کنترل شیوع سل بسیار مهم است.

• سل فعال

این وضعیت باعث می شود شما بیمار شوید و در بیشتر موارد می توانید به دیگران انتقال دهید و باعث گسترش بیماری شوید. این بیماری ممکن است در چند هفته اول پس از عفونت با باکتری سل رخ دهد یا ممکن است سال ها بعد اتفاق بیفتد.

علائم سل فعال عبارتند از:

• سرفه که سه هفته یا بیشتر طول بکشد.
• سرفه همراه با خون
• درد قفسه سینه یا تنفس با درد یا سرفه
• کاهش وزن غیر عمدی
• خستگی
• تب
• عرق شب
• لرز
• از دست دادن اشتها

درمان پزشکی در بیماری سل

بخش مهمی از مدیریت درمان آن است که برای پیشگیری از انتشار عفونت سل بیماران مبتلا تا زمان منفی شدن تست سیل اسید فست (AFB ) در اسمیر خلط شان در وضعیت ایزولاسیون هوایی قرار گیرند. به محض محرز شدن تشخیص درمان باید با 4 داروی ضد سل؛ ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید و اتامبوتول شروع شود هر کدام از این داروها تداخلات دارو غذا دارند. این داروها برای دو ماه ادامه می یابند و تنها ایزونیازید و ریفامپین برای بیش از 4 ماه ادامه پیدا می کنند. طول دوره درمان ممکن است که در بعضی از بیماران طولانی تر نیز شود.

درمان تغذیه ای پزشکی در بیماری سل

در حالی که درمان سل فعال بسیار طولانی مدت است. شما می توانید با اطمینان از تغذیه صحیح، به خودتان کمک کنید تا زودتر درمان شوید و به بدن خود در مقابله با بیماری کمک کنید. اکنون بدن شما بیش از هر زمان دیگری به مواد مغذی سالم احتیاج دارد. افرادی که دچار سوء تغذیه یا کمبود وزن هستند به احتمال زیاد به سل مبتلا می شوند و همچنین مستعد ابتلا مجدد یا عود مجدد سل بعد از درمان هستند. سوء تغذیه منجر به کاهش ایمنی بدن می شود. بدن شما باید تا حد امکان قوی باشد تا بتواند در برابر آن باکتری های سخت سل از خود دفاع کند. تغذیه ضعیف در واقع می تواند تداوم بیماری فعال سل را تشویق کند و سل فعال منجر به بدتر شدن سوء تغذیه می شود. بنابراین برای اینکه بدن خود را برای مقابله با سل آماده سازید، باید به درستی تغذیه کنید.

سوء تغذیه در بیماران با سل ریوی شایع است و مکمل یاری تغذیه ای نیز ضرورت دارد. در بیماران مبتلا به سل وضعیت تغذیه ای پروتئین شامل سطوح پایین پروتئین های التهابی، شاخص های تن سنجی و وضعیت ریز مغذی های آن ها می گردد. سل منجر به تشدید هر گونه وضعیت سوء تغذیه ای قبلی می شود و کاتابولیسم را افزایش می دهد.

دستور العمل های سازمان بهداشت جهان توصیه می کنند که بیماران مبتلا به سوء تغذیه شدید از نظر خطر مرگ و میر بستری گردند. مکمل یاری تغذیه ای تا زمان دستیابی بیمار به شاخص نمایه بدنی (BMI) 18.5 مورد توصیه قرار گرفته است. سل فعال با کاهش وزن (کاشکسی) و غلظت کم لپتین سرمی ارتباط دارد. یک ارتباط سینرژیک بین سوء تغذیه و عفونت وجود دارد. عفونت منجر به بدتر شدن وضعیت تغذیه ای و اتلاف نیتروژن بدن می گردد. در واقع سوء تغذیه حاصل استعداد و آسیب پذیری به عفونت را بیشتر می کند.

در کوتاه مدت، سوء تغذیه خطر عفونت و پیشرفت آن به سمت ایجاد سل فعال را افزایش می دهد. در دراز مدت سوء تغذیه، خطر فعالیت مجدد بیماری سل را بیشتر می کند. همچنین سوء تغذیه می تواند تأثیر رژیم دارویی ضد سل را کاهش دهد و بیماران مجبور باشند برای چندین ماه رژیم دارویی را ادامه دهند. اثر واکسن باسیل کالمت ـ گورین (BCG  ) نیز می تواند توسط سوء تغذیه مختل شود. به مجرد اصلاح کمبود های تغذیه ای کاهش یا افت بعضی از فرآیند های ایمنی که توسط سوء تغذیه ایجاد شده اند، فورا و به سرعت معکوس و خنثی می شود. مداخله تغذیه ای به همراه دارو های متناسب پیامد و عواقب بیماران دچار سوء تغذیه را بهینه و اصلاح می کنند.

انرژی

توصیه های فعلی انرژی برای بیماران دچار سوء تغذیه و کاتابولیک حاکی از تأمین 35 تا 40 کیلوکالری به ازای کیلوگرم وزن بدن از وزن ایده آل بدن هستند. برای بیماران مبتلا به هر نوع از عفونت های همزمان مانند  HIV نیاز به انرژی با هدف حفظ وزن بدن 20 تا 30 % افزایش می یابند.

پروتئین

پروتئین در پیشگیری از تحلیل بافت عضلانی نقش حیاتی دارد از این رو دریافت 15% از نیاز به انرژی یا 1.2 تا 1.5 کیلوگرم از وزن ایده آل بدن که تقریبا معادل 75 تا 100 گرم پروتئین در روز می باشد،‌ توصیه می شود.

ویتامین ها و مواد معدنی

یک مکمل مولتی ویتامین و املاح معدنی که 50 % تا 150% ازRDA  را تأمین نماید، سودمند و مفید است زیرا نیازهای بیماران مبتلا به سل افزایش یافته است و امکان مرتفع شدن آن ها تنها از طریق رژیم غذایی وجود ندارد. در بیماران مبتلا به سل معمولا کمبود مواد مغذی از قبل ویتامین A، ویتامین های گروه های B، ویتامین E، C، روی و سلنیوم وجود دارد که برای انسجام و عملکرد مناسب پاسخ ایمنی حیاتی هستند. کمبود های ویتامین D در سل معمول هستند و در نتیجه مصرف ناکافی ویتامین ِD و تماس محدود با نور خورشید به وجود می آیند.

ایزونیازید یک آنتاگونیست ویتامین B6 (پیریدوکسین ) است که معمولا برای درمان سل مورد استفاده قرار می گیرد. این دارو ممکن است که باعث بروز موارد نادری از نوروپاتی محیطی در نتیجه تخلیه ذخایر تغذیه ای ویتامین B6 گردد. یک روش استاندارد برای تکمیل ذخایر ویتامین B6در بزرگسالان و غلبه بر تداخل غذا ـ دارو تجویز 25 میلی گرم ویتامین  B6در روز می باشد. در کودکان مکمل یاری با ویتامین B6 معمول نیست، مگر آن که دوز های بالای ایزونیازید استفاده شود و اگر سطح ویتامین B6 در کودک پایین باشد در آن صورت مکمل یاری با 25 میلی گرم از ویتامینB6  در روز مورد توصیه قرار می گیرد.

مطالعات افزایش شیوع کم خونی در بیماران مبتلا به سل و ارتباط آن با افزایش خطر مرگ را به اثبات رسانده اند. در راستای راهنمایی برای اتخاذ تصمیم بالینی و عرضه دستورالعمل های درمانی فاکتورهای دخیل در کم خونی ناشی از سل نیز تشریح شده اند.

اگر چه سایر عوامل مسبب نیز وجود دارند اما کم خونی فقر آهن مهم ترین عامل پیشرفت کم خونی در بیماران مبتلا به سل می باشد.

شواهد حاکی از آن هستند که مکمل یاری بیش از حد با آهن ممکن است که برای بیماران مبتلا به سل خطرناک باشد. لذا آهن درمانی به صورت فراگیر و در همه حالات مورد توصیه قرار نمی گیرد و با این حال در صورتی که مطالعات مربوطه فقر آهن را نشان بدهند، آهن درمانی آغاز می گردد.

توصیه های تغذیه و رژیم درمانی در بیماری سل

برای اینکه بدن ویتامین ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی مورد نیاز خود را برای مبارزه با سل فعال تآمین کند، باید رژیم غذایی حاوی انواع غذاهای سالم استفاده کنید مانند:

• سبزیجات برگدار و به رنگ تیره مانند کلم و اسفناج به دلیل داشتن آهن زیاد و ویتامین  B
• مقدار زیادی از غلات سبوس دار مانند پاستای گندم، نان و غلات کامل
• سبزیجات سرشار از آنتی اکسیدان و به رنگ های روشن مانند هویج، فلفل و کدو و میوه ها مانند گوجه فرنگی، زغال اخته و گیلاس
• به جای کره، چربی های غیر اشباع مانند روغن زیتون استفاده کنید.

از پزشک خود سوال کنید که مصرف روزانه مولتی ویتامین با مواد معدنی باعث می شود تغذیه خوبی برای شما  ایجاد شود یا خیر. بررسی اخیر بر روی مطالعات محدودی که روی مکمل ها در بیماران مبتلا به سل انجام شده است، برخی از شواهد نشان داد که مکمل های انرژی با کالری بالا به بیماران کم وزن کمک می کند تا وزن بدن خود را افزایش دهند. روی همراه با سایر ریز مغذی ها یا ویتامین A، ممکن است کمک کند. اما محققین معتقدند که هنوز به مطالعات بیشتری نیاز است.

مواد غذایی که باید در بیماران دارای سل محدود شوند

مثل همیشه برای سلامتی، غذاهای خاصی وجود دارد که نباید آنها را میل کنید و موادی که نباید از آن ها استفاده کنید. مانند:

• عدم مصرف تنباکو
• الکل ننوشید ( نوشیدن الکل می تواند آسیب کبدی که به واسطه برخی از داروهای مورد استفاده در درمان سل به وجود می آید را بیفزاید).
• قهوه و سایر نوشیدنی های کافئین دار را محدود کنید.
• محصولات تصفیه شده مانند شکر، نان سفید و برنج سفید را محدود کنید.
• از گوشت قرمز پرچرب و کلسترول پرهیز کنید و بجای آن از منابع پروتئینی کم چربی مانند گوشت های سفید از جمله مرغ، ماهی،  انواع حبوبات و توفو را استفاده کنید.

عوارض داروهای درمان سل

بسیاری از داروهایی که برای درمان سل فعال استفاده می شود عوارض جانبی دارند که باعث می شود تغذیه مناسب دشوار شود. بعضی از این عوارض شامل موارد زیر می باشد:

• اشتهای خود را از دست بدهید.
• احساس تهوع می کنید.
• استفراغ
• گرفتگی شکم

شما نمی توانید از مصرف داروهای سل خودداری کنید، بنابراین در عوض با پزشک خود در مورد کارهایی که می توانید برای از بین بردن عوارض جانبی انجام دهید، صحبت کنید.

برای حفظ وزن سالم و ایجاد قدرت برای از بین بردن باکتری های سل و کاهش خطر، تمام تلاش خود را برای تغذیه سالم و مناسب انجام دهید. پیروی از یک رژیم غذایی متنوع، سالم و دوری از عادت های ناسالم، به شما کمک می کند احساس بهتری در طول درمان بیماری سل داشته باشید.