دوست داری رژیم بگیری ؟
تاثیر روزه داری بر شیردهی
در طی ماه مبارک رمضان روزه داری و پرهیز از خوردن و آشامیدن بر هر فرد مکلف که از سلامت کافی برخوردار باشد واجب است هرچند در مواردی که روزه‌داری بتواند منجر به آسیب بر سلامتی شود فرد مسلمان از انجام این فریضه معاف می گردد. تخمین زده می شود که در حدود 1.8 میلیارد مسلمان در سرتاسر جهان زندگی می کنند و زنان تقریباً 50 درصد این جمعیت را شامل می شوند لذا تأثیرات روزه داری بر فیزیولوژی طبیعی بدن زنان از جمله دوران عادت ماهیانه، زندگی زناشویی، بارداری و شیردهی مطالعات وسیعی را به خود اختصاص داده است.
تحقیقات انجام شده در زمینه رابطه میان تغذیه مادران و عملکرد شیردهی اغلب به توضیح اثرات سوء تغذیه بر ترکیب شیر محدود شده است در ادامه به نتایج تعدادی از این تحقیقات پیرو تأثیر روزه داری بر شیردهی مادران و پیامد های آن می پردازیم.
تأثیر روزه داری بر حجم شیر تولیدی
عوامل متعددی بر حجم شیر تولید شده در مادران شیرده دخالت دارند. از میان این عوامل می‌توان به سن، وضعیت سلامت شیرخوار و نیز روش شیردهی مادر اشاره کرد که در کنار سبک زندگی مادر از جمله مصرف سیگار، الکل، عوامل محیطی و روانشناختی می تواند بر حجم شیر مؤثر باشد. مطالعات گوناگون به بررسی تأثیر تغذیه مادر بر میزان شیر ترشح شده پرداخته است اگر چه برخی از مطالعات نشان دادند که روزه‌داری تأثیری بر حجم شیر نداشته است در واقع زنان شیرده در صورت روزه داری ممکن است و حداکثر یک کیلوگرم در هفته کاهش وزن داشته باشند و این میزان اغلب بر ترشح شیر تأثیر منفی نخواهد داشت اما کاهش وزن بیشتر از این میزان و مشاهده علائم کم آبی شدید باید منجر به قطع روزه‌داری گردد چرا که در صورت کم آبی شدید مادر حجم شیر تولیدی نیز کاهش یافته و می تواند منجر به بروز علائم در شیرخوار گردد.
تأثیر روزه داری بر ترکیب شیر مادر
پس از بررسی حدود 102 مطالعه انجام گرفته بر تأثیر رژیم غذایی مادر بر ترکیب شیر ترشح شده این طور نشان داده شده است که رژیم غذایی مادر به ویژه اسیدهای چرب و برخی درشت مغذی ها از جمله ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین B و C با محتوای این مواد در شیر تولید شده ارتباط دارند هرچند مطالعاتی نیز وجود دارند که حجم و ترکیب شیر تولید شده را مستقل از رژیم غذایی مادر دانسته و آن را عمدتا وابسته به روش و تعداد دفعات شیردهی قلمداد می کنند.
این تفکر که روزه داری تأثیر نامطلوبی بر کیفیت شیر نخواهد داشت و استفاده از مکمل‌های تغذیه‌ای در حین روزه داری می‌تواند پیامدهای احتمالی روزه داری را جبران نماید، در کنار عوامل خانوادگی و اعتقادی منجر به روزه‌داری در برخی زنان مسلمان در دوران شیردهی می شود.
تحقیقات نشان داده است در صورت روزه داری در دوران شیردهی سطح ترکیباتی از قبیل روی، منیزیم و پتاسیم در شیر مادر به طور قابل توجهی با کاهش روبه رو شده و کمتر از میزان توصیه شده ی لازم در زمان شیردهی خواهد بود. هرچند سطوح برخی از درشت مغذی ها از جمله ویتامین A و C و E و پروتئین تغییر قابل توجهی را نشان نداد که می‌تواند نشانگر عدم تأثیر نامطلوب روزه داری بر رشد نوزادان باشد.
از طرفی برخی مطالعات عنوان کردند که روزه‌داری تأثیری بر کمیت و کیفیت شیر مادر ندارد و سنتز شیر مادر در طی ماه رمضان ثابت باقی می ماند و در واقع روزه داری مادران تغییر معناداری در شاخص‌های رشد شیرخوارانی که منحصرا از شیر مادر تغذیه می‌کنند نداشت.
تأثیر روزه داری در دوران شیردهی بر رشد نوزاد
به خوبی مشخص شده است که نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند تکامل جسمی روانی و هوشی بهتری را نسبت به سایر نوزادان خواهند داشت. برهمین اساس به نظر می رسد استرس های متابولیکی که بر مادران شیرده در طی دوران روزه‌داری وارد میشود بتواند به طور بالقوه منجر به تعویق رشد و تکامل در دوران نوزادی گردد هر چند مطالعات انجام شده تاکنون این فرضیه را اثبات نکرده است.
مطالعات نشان می‌دهد که روزه‌داری با ایجاد تغییرات فیزیولوژیک همچون خواب آلودگی، کمبود تمرکز، ضعف و تحریک پذیری می تواند بر این ارتباط میان مادر و شیرخوار تأثیر گذار باشد. ارزیابی تأثیرات واقعی چنین تغییراتی نیازمند بررسی های گسترده و طولانی مدت است.
تأثیر روزه داری بر سلامت مادران شیرده
در روند زندگی عادی محتوی کلی آب بدن در طی روز تنها دستخوش نوسانات جزئی شده و به طور طبیعی ثابت باقی می‌ماند. در طی یک رژیم متعادل نیز اغلب مقدار بیشتری مایعات نسبت به نیاز روزانه فرد وارد بدن شده و مازاد آن به صورت ادرار از کلیه ها دفع میشود. در مواردی که فرد در معرض کم آبی قرار می‌گیرد تحریک حس تشنگی، فرد را به رفع نیاز وادار خواهد کرد. هرچند ممکن است تا زمانی که کمبود آب بدن به میزان 2 تا 5 درصد از حجم بدن کاهش نیابد این علامت هشدار فعال نشود و بدن با کم آبی شدید مواجه شود. مادران شیرده با توجه به تولید شیر به طور کلی نیازمند مصرف مایعات بیشتری در طی روز هستند.
به طور کلی تأثیرات روزه داری بر سلامت و متابولیسم بدن زنان شیرده به عوامل گوناگونی مانند مدت زمانی از روز که فرد در روزه داری به سر می‌برد، بیماری‌های زمینه ای همزمان، نوع و ترکیب رژیم غذایی، سبک زندگی، میزان فعالیت و خستگی در طی روز نیز بستگی دارد و می تواند متغیر باشد. هرچند در مطالعه‌ای که به بررسی تأثیرات متابولیک روزه‌داری در زنان شیرده انجام شد تفاوت قابل توجهی در زنان شیرده نسبت به زنان غیر باردار و غیر شیرده دیده نشد.
روزه داری در شرایط خاص و تأثیر آن بر روزه داری
فاکتور بسیار مهمی که می‌تواند در تصمیم گیری انجام روزه‌داری به مادران در دوران شیردهی کمک کند سن نوزاد شیرخوار است. در مواردی که نوزاد هنوز به طور کامل و انحصاری از شیر مادر تغذیه می شود که به طور طبیعی تا شش ماهگی این روند ادامه دارد به زنان شیرده توصیه میشود روزه نگیرند. برخی صاحب نظران بیان کرده‌اند که باید موانعی که می‌تواند منجر به اختلال در تغذیه شیرخوار با شیر مادر شود برطرف نموده و امکانات و اطمینان خاطر لازم را به این منظور فراهم کرد.
در شرایطی مانند موارد زیر به مادران توصیه می شود به دلیل آن که در معرض دهیدراتاسیون شدید قرار دارند روزه نگیرند:
• مادرانی که در نواحی آب و هوای گرم زندگی می‌کند
• مادرانی که سطح اقتصادی پایین و تغذیه ناکافی دارند
• مادرانی که دوقلو یا چند قلو را شیر می دهند
• مادران با سن بالای 35 سال
• مادرانی که همزمان به چند نوزاد شیر می دهند
• مادرانی که میزان شیر ترشح شده اندک دارند
• مادرانی که به دلایل پزشکی نیاز به مصرف مکمل های غذایی و یا دارویی دارند
• مادران دارای نوزاد شیر خوار با وزن کم
• مادران دارای نوزاد شیرخوار بیمار
در این موارد در صورتی که مادر به دلیل مسایل اعتقادی اصرار به انجام این فریضه دارد می‌تواند روزه‌داری را به‌صورت گهگاه و به عنوان مثال 2 تا 3 روز در هفته انجام دهد. در مواردی که روزه‌داری به بالای 18 ساعت می رسد و یا در افرادی که شغلی با فعالیت فیزیکی بالا دارند و یا در محیط آب و هوای گرم زندگی می‌کند اهمیت کمبود مایع بیشتر از کمبود انرژی خود را نشان می‌دهد در صورتی که نوزاد گرسنه تر از حد معمول و بی قرار بوده و گریه های طولانی داشته باشد و علت دیگری یافت نشود احتمال می‌رود که حجم شیر تولیدی کاهش یافته و نوزاد دچار کم آبی باشد.
مادران شیرده چاق در مقایسه با مادرانی که وزن پایین تری دارند بیشتر روزه می گیرند و کمتر از دیگر مادران با کاهش حجم شیر ناشی از کمبود کالری در روزه داری مواجه می شوند. با این حال در ارتباط با روزه‌داری زنان شیرده لاغر به ویژه اگر روزه داری همراه با کاهش کالری دریافتی باشد باید احتیاط های لازم صورت گیرد. توصیه میشود در جهت کاهش کمبود انرژی و خستگی، فعالیت‌هایی که نیاز به انرژی بیشتری دارند در ابتدای صبح صورت گیرد تا با نزدیک شدن به ساعات پایانی روز و کاهش انرژی، فرد روزه‌دار فرصت بیشتری جهت استراحت داشته و نیاز به انرژی و مایعات را به حداقل برساند.
توصیه های تغذیه ای لازم به مادران شیرده در طی روزه داری
مادران شیرده لازم است که همچون سایر افراد روزه دار توصیه های تغذیه ای را جدی گرفته و رعایت نمایند. این توصیه‌ها به شرح زیر است:
1. خودداری از مصرف نوشیدنی های دارای کافئین، غذاهای چرب، مواد غذایی فرآوری شده و کربوهیدرات های دارای درجه قندی بالا
2. استفاده از روغن‌های اشباع شده همچون روغن زیتون و کانولا در پخت و پز
3. مصرف رژیم غذایی متعادل در زمان افطار و سحر و پرهیز از حذف وعده غذایی
4. تأکید بر مصرف کربوهیدرات هایی که انرژی را آهسته تر آزاد می کنند همچون جو، گندم، جو دوسر، ارزن، آرد سبوس‌دار، حبوبات و عدس
5. مصرف مایعات فراوان در ساعت های مجاز
6. افزایش مصرف غذاهای غنی از فیبر در جهت هضم آهسته‌تر همچون میوه، سبزیجات، سبوس و غلات
توصیه های پزشکی لازم به مادران شیرده در طی روزه داری
1. مشاوره کامل پزشکی پیش از اقدام به روزه داری از جهت بررسی کامل سلامتی و عدم وجود موانع روزه‌داری و نیز دریافت توصیه های لازم تغذیه
2. روزه داری به صورت آزمایشی و ادامه دادن آن در صورت عدم بروز مشکل و کاهش شدید شیردهی و عدم تغییر در روند شیردهی
3. در صورت روزه‌داری ویزیت‌های مکرر متخصصین اطفال از جهت ارزیابی روند رشد شیرخوار و بررسی علائم خطر
4. آگاهی از علائم و موارد هشدار دهنده که نیاز به قطع روزه و مواجهه پزشکی خواهد داشت.
در مجموع چنین به نظر می‌رسد که تغییرات نوع تغذیه و دفعات تغذیه در ماه رمضان تأثیری بر حجم شیر مادر ندارد و سنتز شیر مادر در ماه رمضان بدون تغییر باقی می‌ماند. هرچند ممکن است روزه‌داری ترکیبات شیر مادر را تا حدودی تغییر دهد اما بر روند رشد نوزاد تأثیری ندارد در مواردی که سن نوزاد بیش از یکسال است و یا در حال مصرف مواد غذایی مکمل می‌باشد و تنها ساعات محدودی از شبانه روز از شیر مادر تغذیه می شود به نظر می رسد مادران می‌توانند با کمترین عوارض روزه بگیرند. به طور کلی روزه داری مشکلات تهدیدکننده سلامت مادر و نوزاد و رشد نوزاد را موجب نمی‌شود. اما در ارتباط با روزه داری زنان شیرده لاغر به خصوص اگر روزه‌داری همراه با کاهش کالری دریافتی باشد باید احتیاط های لازم صورت گیرد. مطالعات بیشتر در زمینه بررسی سلامت مادران شیرده روزه‌دار و نوزادان آنها در مقایسه با سایر مادران و نیز تأثیرات روزه داری بر حالات روحی و کیفیت رفتار مادر با نوزاد و همچنین تأثیر آن بر رفتار نوزاد ضروری به نظر می‌رسد.
