دیسفاژی(اختلال بلع)

 

دیسفاژی به اختلال در بلعیدن غذا گفته می شود و افرادی که به این بیماری مبتلا هستند در هنگام بلعیدن غذا دچار مشکل می شوند و نمی توانند به راحتی مواد غذایی و مایعات را مصرف کنند. همچنین به دیسفاژی، بلع مشکل نیز گفته می شود.
دیسفاژی به دلیل کنترل غیر طبیعی عصب یا عضله است. مثلاً دیسفاژی بعد از سكته مغزی شایع است. دیسفاژی می تواند تغذیه و هیدراتاسیون را به خطر بیندازد و ممکن است منجر به پنومونی آسپیراسیون و کم آبی بدن شود.

انواع دیسفاژی

بطور کلی دیسفاژی 2 نوع دارد:
1.    دیسفاژی حلقی-دهانی یا Oropharyngeal dysphagia (دیسفاژی بالا): دیسفاژی حلقی-دهانی زمانی ایجاد می‌شود که فرد در هنگام حرکت غذا به انتهای دهان و شروع فرآیند بلع، با مشکل مواجه شود. این شرایط معمولاً یک مشکل عصبی است که با ضعیف شدن اعصاب و عضلات بلع همراه است.
2.    دیسفاژی مری یا  esophageal disphagia (دیسفاژی پایین): دیسفاژی مری زمانی ایجاد می‌شود که مواد غذایی یا مایعات در مری به خاطر مسدود شدن یا التهاب گیر بیفتند.

دلایل دیسفاژی

از آنجا که بلع یک فرآیند پیچیده است، دلایل زیادی وجود دارد که باعث ایجاد دیسفاژی می شود.
دو نوع اصلی دیسفاژی وجود دارد که به دلیل مشکلات زیر است:
•    دیسفاژی دهان یا گلو  به دیسفاژی oropharyngeal معروف است.
•    دیسفاژی مری (لوله‌ای که حامل مواد غذایی از دهان به معده شما است).
در اینجا برخی از دلایل دیسفاژی توضیح داده شده است.
•    دلایل عصبی :آسیب به سیستم عصبی (در مغز و نخاع) می تواند در اعصابی که مسئول شروع و کنترل بلع هستند اختلال ایجاد کند .برخی از دلایل عصبی دیسفاژی عبارتند از:
o    سکته مغزی 
o    شرایط عصبی که به مرور زمان باعث آسیب به مغز و سیستم عصبی می شوند، از جمله: بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر، مولتیپل اسکلروزیس، زوال عقل و بیماری نورون حرکتی
o    تومورهای مغزی
o    بیماری میاستنی گراویس یک بیماری نادر است که باعث می شود عضلات شما ضعیف شود.
•    شرایط مادرزادی و تکاملی: اصطلاح مادرزادی حالتی است که شما با آن به دنیا آمده اید. شرایط مادرزادی یا رشدی که ممکن است باعث ایجاد دیسفاژی شود عبارتند از:
o    ناتوانی در یادگیری؛ هنگامی که یادگیری، درک و برقراری ارتباط دشوار است.
o    فلج مغزی 
o    شکاف در لب و کام (یک نقص که منجر به ایجاد شکاف در لب یا سقف بالای دهان می شود).
•    انسداد: شرایطی که باعث انسداد در گلو یا تنگ شدن مری می شود (لوله ای که از دهان شما به معده غذا می آورد) می تواند بلع را دشوار کند. برخی از دلایل انسداد و باریک شدن عبارتند از:
o    سرطان دهان یا سرطان گلو، مانند سرطان حنجره یا سرطان مری 
o    کیسه حلق (گلو): یک کیسه بزرگ در قسمت فوقانی مری ایجاد می شود، که توانایی بلع هم مایعات و هم مواد جامد را کاهش می دهد. این یک بیماری نادر است که عمدتا افراد سالخورده را درگیر می کند.
o    ائوزوفاژیت ائوزینوفیلیک: نوعی گلبول سفید (ائوزینوفیل) به دلیل واکنش به غذاها، آلرژن ها یا ریفلاکس اسید در آستر مری ایجاد می شود و به پوشش مری آسیب می رساند و باعث مشکلات بلع می شود.
o    درمان رادیوتراپی  
o    بیماری ریفلاکس معده (GERD): اسید معده می تواند باعث ایجاد زخم شود و مری شما را باریک کند.
o    عفونتها، مانند سل یا برفک دهان می تواند منجر به التهاب مری (ازوفاژیت) شود.
•    شرایط عضلانی: هر شرایطی که بر روی عضلات مورد استفاده در ایجاد فشار مواد غذایی به سمت پایین مری و داخل معده تأثیر بگذارد، می تواند باعث دیسفاژی شود؛ اگرچه چنین شرایطی نادر است. دو حالت عضلانی مرتبط با دیسفاژی عبارتند از:
o    اسکلرودرما: شرایطی که سیستم ایمنی بدن (سیستم دفاعی طبیعی بدن) به بافت سالم حمله می کند و منجر به سفت شدن عضلات گلو و مری می شود.
o    آشالازی: هنگامی که عضلات مری توانایی استراحت و باز شدن خود را از دست می دهند تا اجازه ورود مواد غذایی یا مایعات به معده داده نشود.
•    علل دیگر: ماهیچه های مورد استفاده برای بلع با افزایش سن می توانند ضعیف تر شوند. این شرایط می تواند توضیح دهد که چرا دیسفاژی در افراد مسن نسبتاً شایع است. بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)  مجموعه ای از شرایط ریه است که تنفس صحیح را دشوار می کند. مشکلات تنفسی بعضی اوقات می تواند بر توانایی افراد در بلع تأثیر بگذارد. دیسفاژی همچنین ممکن است بعضا عارضه عمل جراحی سر یا گردن باشد.

علائم دیسفاژی

•    خفگی هنگام غذا خوردن
•    سرفه یا سکسکه هنگام بلع
•    احساس گیر کردن غذا در گلو یا پشت قفسه سینه
•    سوزش سر دل 
•    کاهش وزن غیر قابل توجیه
•    بازگشت مواد غذایی (بازگشت مجدد) گاهی اوقات از طریق بینی
•    مشکل در کنترل مواد غذایی در دهان
•    مشکل در شروع فرآیند بلع
•    پنومونی مکرر
•    عدم توانایی در کنترل بزاق دهان
•    احساس اسید معده در گلو

عوامل خطر یا ریسک فاکتورهای دیسفاژی

عوامل خطر دیسفاژی شامل موارد زیر است:
•    سالمندان: افراد مسن بیشتر در معرض خطر هستند.
•    شرایط عصبی: برخی از اختلالات سیستم عصبی باعث اختلال در دیسفاژی می شود.

عوارض دیسفاژی

•    پنومونی و عفونتهای تنفسی فوقانی (به طور خاص پنومونی آسپیراسیون که عفونت ریوی است و می تواند بعد از آسپیراسیون تصادفی بزاق یا ذرات غذا ایجاد شود).
•    سوء تغذیه (خصوصا در افرادی که دیسفاژی دارند اما از آن آگاهی ندارند اتفاق می افتد).
•    کم آبی (اگر فرد بطور کافی مایعات و آب ننوشد، مصرف مایعات فرد ممکن است کافی نباشد و منجر به کم آبی شود).

تشخیص دیسفاژی

پزشک معالج می تواند ارزیابی اولیه بلع بیمار مبتلا به دیسفاژی را انجام دهد. ممکن است بیمار را برای آزمایش و درمان های بعدی ارجاع دهد.
پزشک عمومی ممکن است از بیمار مبتلا به دیسفاژی سؤالاتی بپرسد:
•    چه مدت علائم دیسفاژی داشته است؟
•    آیا دیسفاژی بر توانایی بیمار در بلع مواد جامد، مایعات یا هر دو تأثیر گذاشته است؟
•    آیا به تازگی کاهش وزن ناخواسته داشته است؟
پس از ارزیابی اولیه، پزشک معالج ممکن است بیمار مبتلا به دیسفاژی را برای انجام آزمایشات بیشتر و درمان به متخصصین گفتاردرمان و مغز و اعصاب همچنین متخصص گوارش ارجاع دهد.
•    تست بلع 
آزمایش بلع معمولاً توسط متخصص انجام می شود و می تواند ارزیابی اولیه خوبی از توانایی های بلع بیمار باشد. پزشک متخصص از بیمار می خواهد مقداری آب ببلعد. زمان لازم برای نوشیدن آب و تعداد بلع های بیمار ثبت خواهد شد. همچنین از بیمار خواسته می شود یک قطعه نرم پودینگ یا میوه را جویده و بلع کند تا مشخص شود که لب ها، زبان و ماهیچه های بیمار در گلو چگونه کار می کنند.
•    ویدئوفلوروسکوپی بلع 
یک ویدئوفلوروسکوپی توانایی بلع فرد را ارزیابی می کند. ویدئوفلوروسکوپی بلع در بخش اشعه ایکس صورت می گیرد و تصویری متحرک از بلع فرد را در همان زمان فراهم می کند. از فرد خواسته می شود انواع مختلفی از مواد غذایی و نوشیدنی با قوام مختلف را ببلعد که با یک مایع غیر سمی به نام باریم مخلوط شده است و در پرتوهای ایکس ظاهر می‌شود. نتایج ضبط شده، به بیمار اجازه می دهد تا مشکلات بلع خود را به طور مفصل مورد بررسی قرار دهد. ويدئوفلوروسكوپي بلع معمولاً حدود 30 دقيقه طول مي كشد. معمولاً عوارض جانبی کمی دارد؛ هر چند باریم ممکن است باعث یبوست شود.
•    آندوسکوپی
عمل جراحی Nasoendoscopy، که بعضاً به عنوان ارزیابی آندوسکوپی فیبروپتیک از بلع (FEES) شناخته می شود، روشی است که برای معاینه بینی و مجاری هوایی فوقانی مورد استفاده قرار می گیرد. یک آندوسکوپ (یک لوله نازک و انعطاف پذیر با یک نور و یک دوربین در یک انتها) در بینی شما وارد می شود تا متخصص بتواند داخل گلو و راه های هوایی فوقانی شما را نگاه کند و هرگونه انسداد یا مناطق مشکل را تشخیص دهد.
FEES همچنین می تواند بعد از بلع مقدار کمی از مایع آزمایش (معمولاً آب یا شیر رنگی)، برای تست دیسفاژی oropharyngeal (دیسفاژی حلقی-دهانی) مورد استفاده قرار گیرد.
•    مانومتری و بررسی 24 ساعته  pH
مانومتری عملکرد مری شما را ارزیابی می کند. یک لوله کوچک با سنسور فشار از طریق بینی شما به داخل مری منتقل می شود تا میزان اسیدی که از معده برگشت می کند را اندازه گیری کند. مانومتری و بررسی ۲۴ ساعته pH می تواند به تعیین علت بروز هرگونه مشکل در بلع کمک کند.
•    گاستروسکوپی تشخیصی  
که به عنوان آندوسکوپی تشخیصی معده یا OGD نیز شناخته می شود، معاینه داخلی با استفاده از آندوسکوپ (یک لوله نازک و انعطاف پذیر با یک نور و یک دوربین در یک انتها) است.
آندوسکوپ از گلو و درون مری عبور می کند که اغلب می تواند رشد سرطانی یا بافت زخم شده را تشخیص دهد.

درمان دیسفاژی

درمان دیسفاژی به نوع آن بستگی دارد؛ این که آیا مشکل بلع در دهان یا گلو می باشد یا در مری. درمان دیسفاژی ممکن است توسط گروهی از متخصصان انجام شود که می تواند شامل یک متخصص گفتار درمان (SLT) یک متخصص تغذیه و احتمالاً یک جراح باشد.
•    درمان دیسفاژی حلقی-دهانی یا  oropharyngeal (دیسفاژی بالا): 
اگر دیسفاژی حلقی-دهانی ناشی از بیماری‌ای است که روی سیستم عصبی تأثیر می گذارد، درمان آن مشکل است. این امر به این دلیل است که این مشکلات معمولاً با استفاده از دارو یا جراحی قابل درمان نیست.
3 راه اصلی وجود دارد که دیسفاژی حلقی-دهانی مدیریت شود و غذا خوردن و آشامیدن تا حد امکان ایمن شود:
o    درمان بلع
o    تغییرات رژیم غذایی
o    لوله های تغذیه ای

درمان بلع

ممکن است برای بلع درمانی به یک متخصص گفتار درمانی (SLT) مراجعه کنید. متخصص گفتار درمانی برای کار با افرادی که مشکل خوردن یا بلع دارند، آموزش دیده اند.
متخصص گفتار درمانی از طیف وسیعی از تکنیک ها استفاده می کند که می تواند برای مشکل خاص شما، مانند آموزش دادن تمرین های بلع، مناسب باشد.

لوله های تغذیه ای

در حالی که توانایی بلع خود را بازیابی می کنید، می توانید از لوله های تغذیه ای برای تأمین مواد غذایی استفاده کنید. همچنین ممکن است در موارد شدید دیسفاژی که شما را در معرض سوء تغذیه و کم آبی قرار می دهد مورد نیاز باشد.
2 نوع لوله تغذیه وجود دارد:

•    لوله بینی-معده ای (نازوگاستریک): از بینی عبور کرده و به معده می رسد.
•    لوله گاستروستومی آندوسکوپی از راه پوست (PEG): این لوله به طور مستقیم در معده قرار داده می شود.

لوله های نازوگاستریک برای استفاده کوتاه مدت طراحی شده اند. لوله باید بعد از گذشت حدود یک ماه تعویض شود و به سوراخ بینی دیگر تعویض شود. لوله های PEG برای استفاده طولانی مدت طراحی شده اند و قبل از نیاز به تعویض، استفاده آن ها چندین ماه به طول می انجامد.
بیشتر افراد مبتلا به دیسفاژی ترجیح می دهند از لوله PEG استفاده کنند زیرا این لوله می تواند در زیر لباس پنهان شود. با این حال، آنها در مقایسه با لوله های نازوگاستریک خطر بیشتری از عوارض جزئی مانند عفونت پوستی یا مسدود شده دارند.
دو عارضه عمده لوله های PEG عفونت و خونریزی داخلی است.

درمان دیسفاژی مری یاesophageal disphagia (دیسفاژی پایین): 

دیسفاژی مری یا esophageal disphagia به دلیل مشکلات مری در مشکلات بلع است.
o    دارودرمانی
بسته به علت دیسفاژی، ممكن است با استفاده از دارو، دیسفاژی مری درمان شود. به عنوان مثال، مهارکننده های پمپ پروتون (PPI) که برای درمان سوء هاضمه مورد استفاده قرار می گیرد، ممکن است علائم ناشی از تنگی مری یا زخم مری را بهبود بخشد.
o    بوتاکس
گاهی اوقات می توان از بوتاكس برای درمان آشالازی استفاده كرد (شرایطی كه ماهیچه های مری خیلی سفت می شوند تا اجازه ورود مواد غذایی و مایع به معده داده شود). از بوتاکس می توان برای فلج کردن عضلات سفت شده که مانع از رسیدن غذا به معده می شوند، استفاده کرد. با این حال، این اثرات فقط حدود 6 ماه باقی می ماند.
o    اتساع آندوسکوپی
اتساع آندوسکوپی به طور گسترده برای درمان دیسفاژی مری استفاده می شود. اتساع آندوسکوپی در طی معاینه داخلی مری بیمار مبتلا به دیسفاژی با استفاده از آندوسکوپی انجام خواهد شد. آندوسکوپ (یک لوله نازک با یک نور و یک دوربین در یک انتها) از گلو شما عبور کرده و تصاویری از داخل مری و داخل بدن شما به یک صفحه تلویزیون منتقل می کند. با استفاده از تصویر به عنوان راهنما، یک بالون کوچک (یک ابزار پزشکی نازک و قابل انعطاف) از قسمت باریک مری عبور می دهند تا آن را گسترده تر کند. در صورت استفاده از بالون، بالون به تدریج متورم می شود تا مری قبل از اینکه بالون را خارج کنند، بزرگتر شود.
•    درمان برای نوزادانی که با دیسفاژی متولد می شوند:
اگر کودک شما با مشکل بلع (دیسفاژی مادرزادی) به دنیا بیاید، درمان آن به علت آن بستگی دارد.
اگر علت دیسفاژی فلج مغزی باشد، یک متخصص گفتاردرمانی (SLT) به کودک شما چگونگی بلع، نحوه تنظیم نوع غذایی که می خورد و نحوه استفاده از لوله های تغذیه ای را یاد می دهد.
 اگر علت دیسفاژی لب و کام شکافدار باشد، معمولاً با جراحی درمان می شود.

تغذیه و  رژیم درمانی در افراد مبتلا به دیسفاژی

بطور کلی رژیم غذایی برای افراد دچار دیسفاژی با توجه به نوع و علت دیسفاژی متفاوت می باشد.
برای کمک به افراد مبتلا به دیسفاژی، آکادمی تغذیه و رژیم های غذایی، رژیم غذایی ملی دیسفاژی را ایجاد کرد. این برنامه رژیم غذایی دیسفاژی دارای سه سطح است. هر سطح بر اساس شدت دیسفاژی فرد است. رژیم غذایی سطح ۱ دیسفاژی محدود کننده ترین نوع آن است. افرادی که در رژیم غذایی سطح ۱ دیسفاژی قرار دارند فقط باید غذاهای خالص "مانند پودینگ" بخورند. همچنین باید از مصرف غذاهایی با بافت درشت دوری کنند. رژیم ملی دیسفاژی همچنین به مصرف مایعات توجه زیادی دارد.

رژیم غذایی سطح 1 دیسفاژی

چگونه می توانم برای یک رژیم غذایی سطح ۱ دیسفاژی آماده شوم؟
قبل از صرف غذا، ممکن است لازم باشد خود را  آماده کنید. به عنوان مثال، ممکن است نشستن به حالت 90 درجه هنگام غذا خوردن مفید باشد. سعی کنید حواس پرتی ها را کاهش دهید. 
برخی از غذاهای مجاز در رژیم غذایی سطح 1 دیسفاژی

•    نان های له شده 
•    پودینگ های صاف، ماست و دسرهای پوره شده
•    میوه های له شده و موزهای پوره
•    گوشت له شده
•    سیب زمینی های ریز و خوب رنده شده
•    سوپ های له شده
•    سبزیجات له شده و بدون تکه یا دانه 

پرهیز از غذاهای زیر در رژیم غذایی سطح 1 دیسفاژی 

•    هر نوع غلات با حجم زیاد
•    کوکی ها، کیک ها یا شیرینی ها
•    گوشت، لوبیا یا پنیر غیر پوره
•    تخم مرغ، سرخ شده یا جوشانده
•    سیب زمینی های غیر پوره، ماکارونی یا برنج
•    سوپ های غیر پوره
•    سبزیجات غیر پوره
•    دانه ها، آجیل یا آب نبات های جویدنی

رژیم غذایی سطح 2 دیسفاژی

رژیم غذایی ملی دیسفاژی سطح 2 فقط غذاهای نرم را شامل می شود. برای جویدن و بلع راحت تر مواد غذایی می توان از مخلوط کردن و خرد کردن آن ها استفاده کرد. برای خوردن این غذاها باید کمی توانایی جویدن داشته باشید. در رژیم غذایی سطح 2 دیسفاژی مایعات باید غلیظ شوند زیرا بلعیدن آنها سخت است. 
غذاهای مجاز در رژیم غذایی سطح 2 دیسفاژی

•    پنکیک نرم، نان، شیرینی رولت، شیرینی دانمارکی و نان تست فرانسوی با شربت یا سس
•    کوفته های نرم و مرطوب شده 
•    غلات پخته شده مانند جو دوسر
•    غلات خشک مرطوب شده با بافت نرم، مانند دانه های ذرت یا برنج کته
•    کیک ها یا کوکی ها را با شیر، قهوه یا مایعات دیگر مرطوب و نرم کنید. 
•    سیب زمینی های پخته شده، آب پز، پوره شده
•    موز رسیده
•    پودینگ 
•    بستنی، شربت، ماست یخ زده و نعناع
•    گوشت مرطوب شده، مرغ و ماهی پخته شده 
•    تخم مرغ های طعم دار، خرد شده یا نرم 
•    توفو و لوبیای خوب پخته شده، مرطوب یا پوره شده، نخود فرنگی، لوبیای پخته شده و سایر حبوبات
•    کره، مارگارین 

رژیم غذایی ملی دیسفاژی سطح 3 شامل غذاهای مرطوب در قطعات کوچک است. این غذاها برای جویدن و بلعیدن برای بیمار راحت تر است. در رژیم غذایی ملی دیسفاژی سطح 3 از مصرف غذاهایی که سخت، چسبناک، ترد یا خیلی خشک هستند خودداری کنید.