مالتیپل اسکلروزیس (MS)

مالتیپل اسکلروزیس (MS) نوعی بیماری عصبی است که در طی آن ماده سفید (میلین) اطراف نورون ها در مغز و نخاع از بین می رود. نورون ها سلولهای اصلی سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) هستند. هر چند علت بروز بیماری مالتیپل اسکلروزیس به خوبی مشخص نیست اما خطر ابتلا به این بیماری در افراد با وزن کم و هم چنین در افراد با مصرف زیاد چربی های حیوانی (چربی های اشباع) بیشتر است. بیشتر موارد ابتلا به مالتپیل اسکلروزیس بین 20 تا 40 سالگی دیده می شود و بیشتر زنان را تحت تأثیر قرار می دهد.
 مالتیپل اسکلروزیس یک بیماری عمدتا مادام العمر است که چالش هایی را در زندگی روزمره فرد ایجاد می کند. اما بیشتر افراد مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس راهی برای کنترل علائم و زندگی کامل و رضایت بخش پیدا می کنند. بیماری های قلبی و سرطان علل اصلی مرگ و میر در مبتلایان به مالتیپل اسکلروزیس به شمار می روند. در صورت ابتلا به ام اس، نیازی به روی آوردن به رژیم های محدود یا سخت گیرانه نیست. پر کردن بشقاب با غذاهای خوشمزه، پرفیبر و کم چرب انرژی لازم را به شما می دهد و از شما در برابر سایر مشکلات سلامتی محافظت می کند.

نشانه ها و مشکلات ناشی از مالتپیل اسکلروزیس (MS)

•    مشکلات چشم؛ تاری دید، حرکات کنترل نشده چشم که ممکن است با درد در پشت چشم همراه باشد.
•    مشکل در بیان کلمات.
•    از دست دادن قدرت جسمی و ناهنجاری در راه رفتن و هماهنگی حرکات بدن، عدم توانایی در حفظ تعادل، جابجایی و غیره.
•    از دست دادن احساس (سوزن سوزن شدن، سوراخ شدن، خرد شدن) که در قسمت هایی از بدن قرار دارد.
•    درد در صورت و تیک تیک یا اسپاسم دردناک.
•    از دست دادن کنترل برای ادرار کردن یا دفع مدفوع.
رعایت نکردن رژیم غذایی سالم و مناسب که مصرف کافی ویتامین ها و مواد معدنی در آن لحاظ نشده باشد علائم بیماری مالتیپل اسکلروزیس را تشدید می کند. همچنین افزایش وزن می تواند منجر به مشکلات سلامتی بیشتری مانند مشکلات قلبی و تنفسی شود.

باید ها و نباید های تغذیه ای در مالتپیل اسکلروزیس (MS)

رژیم غذایی مناسب و ورزش نقش مهمی در زندگی افراد دچار ام اس دارد. ولی در مجموع هر آنچه برای سلامتی مفید است در مورد این بیماران نیز لازم است اجرا شود. بیماری مالتیپل اسکلروزیس یک بیماری خودایمنی است و به همین جهت، اقدامات لازم جهت کاهش التهاب در بدن، مفید فایده خواهد بود. به طور کلی، هیچ محدودیت غذایی برای بیماران مالتیپل اسکلروزیس وجود ندارد و اصل بر رژیم غذایی متنوع، منظم و سالم می باشد. در صورت لزوم محدودیت غذایی، رژیم شناس یا پزشک معالج به شما خواهند گفت. تغییراتی را که لازم است برای بهبود بیماری در غذاها ایجاد شود، در توصیه های زیر آورده شده است:
•    منابع روغن حیوانی شدیدا محدود شود.
می توان با مصرف لبنیات کم چرب (1- 1.5% چربی)، محدودیت در مصرف گوشت قرمز (هفته ای 1 – 2 بار کم چرب) و محدودیت مصرف کره، خامه و روغن؛ مصرف روغن های حیوانی را کاهش داد. در این راستا می توان از جایگزینی روغن های حیوانی با روغن های گیاهی استفاده کرد. روغن هایی مانند روغن گلرنگ، کلزا یا زیتون (1 قاشق مربا خوری به غذا اضافه شود)، روغن ذرت یا دانه آفتابگردان (1.5 قاشق مربا خوری) و مغز گردو (2- 3 عدد ) گزینه های خوبی برای جایگزینی هستند. مصرف روغن های گیاهی فوق باید جایگزین روغن های حیوانی در پخت غذا باشد و نباید مازاد بر روغن های معمول مصرف شود.
•    قبل از پختن گوشت و مرغ تمام چربی های ظاهری و پوست را از بین ببرید.
•    از روشهایی مانند پخت و پز مایکروویو یا بخارپز کردن استفاده شود که باعث کاهش چربی مواد غذایی می شوند.
•    حداقل دو واحد میوه و دو واحد سبزیجات (یک عدد خام و دیگری پخته شده) میل شود. مصرف سبزیجات برگ دار (مخصوصاً جعفری)، سبزیجات غنی از گوگرد (کلم، پیاز، سیر، قارچ، مارچوبه)، سبزیجات و میوه های رنگی (هویج، چغندر، فلفل، توت، هلو و پرتقال) نیز در بهبود علائم مالتپیل اسکلروزیس توصیه می شود. هم چنین توصیه می شود از انواع مختلف سبزی ها و میوه های رنگی مثل سبزی ها و میوه های زرد، قرمز، سبز پررنگ و یا نارنجی به طور روزانه استفاده شود. سبزی ها و میوه های دیگری که توصیه میشود شامل: ذرت، انواع کلم، چای سبز و سیاه، سیر، رزماری، پونه کوهی، شنبلیله، زیره سیاه، رازیانه، نعناع، میخک، گشنیز، جوز، برگ لیمو، زعفران، جعفری، شوید، ریحان و هم چنین برخی از ادویه ها مثل زردچوبه، زنجبیل، دارچین، پودر فلفل قرمز، فلفل سیاه و هم چنین پودر کاکائو است.
•    مصرف دو تخم مرغ در هفته می تواند کمک کننده باشد.
•    نوشابه های الکلی باعث افزایش خستگی، ضعف یا اختلالات تعادل می شوند. آب و آب میوه های طبیعی را می توان جایگزین آن ها  کرد.
•    مطالعات ثابت کرده اند که چربی های حاوی اسیدهای چرب امگا -3 باعث تخفیف بیماری مالتیپل اسکلروزیس می شوند. ماهی دارای اسیدهای چرب امگا 3 مانند ماهی قزل آلا، شاه ماهی، ماهی خال مخالی، ماهی تن، ساردین و ماهی قزل آلای دریاچه را در برنامه غذایی خود قرار دهید.
•    توصیه میشود روزانه 15 – 20 دقیقه از نور آفتاب استفاده کنید (در صورتیکه آفتاب قبل از ساعت 10 یا بعد از ساعت 2 بعد از ظهر باشد این مدت را به نیم ساعت افزایش دهید).
•    نظم غذایی و مصرف میان وعده ها در شما اهمیت زیادی دارد. سعی کنید زندگی منظمی را برای خود فراهم کنید.
•    توصیه می شود که مصرف شیرینی جات و مواد غذایی که منجر به افزایش سریع قند خون می شوند محدود شود، از جمله این مواد غذایی شامل: انواع کیک ها و شیرینی ها، چیپس، نان های تهیه شده از آرد سفید، کراکرها، پاستا، برنج سفید، مقادیر زیاد آبمیوه ها و میوه های خشک شده، غلات تصفیه شده (بدون پوسته)، نوشابه ها و سایر نوشیدنی های شیرین می باشند. 
•    مصرف انواع غلات کامل و نان های سبوس دار و انواع حبوبات مثل لوبیا و عدس، مغزها و دانه ها توصیه می شود. توصیه می شود از انواع مغز ها و دانه های روغنی به خصوص گردو و بذر کتان به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب امگا3 استفاده شود.
•    توصیه می شود از گوشت های کم چرب استفاده شود به این صورت که مصرف گوشت قرمز محدود و به جای آن بیشتر از مرغ و مخصوصا ماهی (به دلیل داشتن امگا3) (حداقل 2 بار در هفته) استفاده شود.

•    در بعضی از موارد با توصیه پزشک یا متخصص تغذیه استفاده از مکمل ها ممکن است نیاز باشد. درمورد مکمل هایی که مصرف می کنید حتما با نورولوژیست یا متخصص تغذیه خود صحبت نمایید. از مصرف خودسر مکمل های ویتامین و املاح خودداری کنید.
•    مصرف منابع غذایی پروبیوتیک ها و پره بیوتیک ها از جمله موز، مارچوبه، شربت افرا، پیاز، سیر، کاسنی، کنگر فرنگی و هم چنین ماست های حاوی پروبیوتیک و محصولات تخمیر شده سویا مثل توفو و.... توصیه می شود.
•    توصیه می شود از مواد غذایی ارگانیک و حاوی مقادیر کم تر حشره کش ها استفاده شود.
•    از مصرف مواد غذایی که باعث آلرژی در شما می شوند، پرهیز کنید. 

توصیه های تغذیه ای در بهبود عوارض مالتپیل اسکلروزیس

•    یبوست

برای پیشگیری یا درمان یبوست می توانید فیبر دریافتی را افزایش دهید. بدین منظور می توانید این موارد را رعایت کنید:
1.    مصرف روزانه 3 بار سبزیجات 
2.    مصرف روزانه 3 بار میوه ها
3.    سعی کنید میوه را پس از شستشو با پوست میل کنید. 
4.    با هر وعده غذایی یک نوع سبزی یا سالاد میل کنید.
5.    به جای استفاده از آبمیوه حتما از خود میوه استفاده کنید. 

•    عوارض دارو های کورتونی

اگر در مرحله حاد بیماری هستید و مجبور به استفاده از داروهای کورتونی می باشید توصیه میشود مصرف نمک را با استفاده از روش های زیر محدود کنید:
1.    نمکدان از سفره حذف شود.
2.    از خانم خانه درخواست کنید نمک کمتری در آشپزي غذاها استفاده کند.
3.    از مصرف غذاهای شور مانند شوریها، خیار شور، زیتون شور، کالباس و سوسیس، کنسروها و .... حتی الامکان خودداری کنید.
4.    مصرف غذاهای آماده بیرون را به حداقل برسانید.

•    پیشگیری یا درمان اسهال

1.    ابتدا با پزشک خود تماس داشته باشید تا در صورت عفونی بودن اسهال درمان شوید.
2.    هرگز سرخود از داروهای ضد اسهال استفاده ننمایید. 
3.    مصرف مایعات را کاهش ندهید. 
4.    می توانید از فیبرهای محلول مانند سیب، گلابی، هویج، موز، کلم بروکسل و بروکلی، حبوبات و جو دوسر استفاده کنید.
5.    گاه پزشک شما داروهای ضد اسهال تجویز می کنند؛ داروها را با همان دوز و مقدار و مدت تجویز شده مصرف نمایید.

•    بهبود خستگی

1.    در زمان هایی که کمتر احساس خستگی دارید، مانند صبح عمده کارهای خود را انجام دهید.
2.    به جای حذف فعالیت بدنی، شدت و زمان فعالیت را کاهش دهید و درعوض تعداد دفعات فعالیت را افزایش دهید.
3.    در زمانهایی که حس بهتری دارید، وعده اصلی خود را میل کنید؛ به عنوان مثال بعضی افراد اول صبح سرحال هستند و با گذشت روز خسته می شوند، در حالیکه بعضی ابتدای صبح هنوز بی حال هستند و نزدیک ظهر توان بهتری دارند. دسته اول بهتر است صبحانه مفصلی دریافت کنند و دسته دوم ناهار را به دقت تهیه و میل کنند.

•    بی اشتهایی

اگر بی اشتها هستید یا بدون اینکه قصد کم کردن وزن خود را داشته باشید، وزن شما در حال کم شدن است؛ حتما به پزشک معالج یا متخصص تغذیه مراجعه نمایید. در عین حال توصیه های کلی زیر کمک کننده هستند:
1-    نظم غذایی را رعایت کنید. هرگز به خاطر مشغله یا تنبلی یا تنها بودن سرو غذا را به تأخیر نیندازید.
2-    سعي كنيد تنوع غذایی را در رژيم غذايي قراردهيد. اين امر به دریافت بيشتر مواد غذايي كمك مي كند.
3-    غذا و ميان وعده هاي آماده در دسترس داشته باشيد تا مواقعي كه دوست نداريد آشپزي كنيد، آن ها را مصرف كنيد. مقدار غذاي بيشتري که از قبل پخته شده را در فريزر نگه داري كنيد، يا از دوستان و خانواده خود درخواست كنيد تا براي شما غذا بپزند. 
4-    داشتن فعاليت بدني ملايم مي تواند اشتهاي شما را تحريك كند. براي مثال پياده روي كوتاه اطراف محوطه ساختمان و يا حياط داشته باشید.
5-    مصرف مواد غذايي را براي خودتان لذت بخش و دلپذير كنيد. مثلا آهنگ ملايمي بگذاريد، تلويزيون را خاموش كنيد، شمع روشن كنيد و درصورت امکان دورهم غذا بخورید.
6-    یبوست، تهوع، بی تحرکی، افسردگی و اختلال بلع از عوامل تشدید کننده بی اشتهایی هستند. این مشکلات را با کمک پزشک خود رفع کنید.

•    اختلال بلع

در صورت بروز اختلال بلع به پزشک خود مراجعه نمایید. در صورت نیاز متخصص تغذیه یا رژیم شناس برای شما رژیم غذایی مخصوص طراحی خواهند نمود.

•    اضافه وزن

اگر اضافه وزن یا چاقی دارید، باید برای بهبود بیماری ام اس خود وزن تان را متعادل کنید. حتما تحت نظر رژیم شناس یا متخصص تغذیه رژیم کاهش وزن داشته باشید. وعده های غذایی را حذف نکنید؛ برعکس، مصرف تعداد وعده های بیشتر و در حجم کمتر توصیه می شود. در این صورت داشتن نظم غذایی بسیار به شما کمک می کند تا ضمن کاهش وزن کمتر گرسنه شوید و همچنین فرایند کاستن وزن با ایجاد التهاب کمتری صورت گیرد.

در کنار همه ی این ها بهتر است مواردی را برای بهبود وضعیت جسمانی خود رعایت کنید. برای مثال محدودیت تحمیل شده ی خواب منجر به افزایش شدت التهاب می شود لذا توصیه می شود خواب کافی داشته باشید و خود را مجبور به بیدار ماندن نکنید. علاوه بر آن شب ها دیر نخوابید و تا جای ممکن، ساعت معینی برای خوابیدن برنامه ریزی کنید.
انجام ورزش و یا هر نوع فعالیت مانند پیاده روی باعث عملکرد بهتر دستگاه های بدن میشود. در صورتیکه با ورزش دمای بدن بالا رفت و مشکلی مانند اختلال بینایی ایجاد شد، بهتر است زمان ورزش را کوتاه کرده و دفعات آن را بیشتر کنید. همچنین ورزش در محیط خنک یا در آب توصیه می شود و توصیه می شود حین و پس از ورزش مایعات کافی مصرف شود. چنانچه محدودیت حرکات ورزشی دارید، حتما با فیزیوتراپیست خود درباره تمرین های بدنی که برای شما مناسب هستند صحبت کنید.

عادات غذایی مناسب در بیماری مالتپیل اسکلروزیس

در مراحل پیشرفته بیماری MS، با مشکلات جسمی در استفاده از کارد و چنگال یا مشکل در بلع مواد غذایی جامد یا مایع، توجه به راهنمایی های غذایی ذیل می تواند کمک کننده باشد:
•    مواد غذایی را به قطعات کوچک خرد کنید.
•    مواد غذایی را به صورت پوره یا فرنی مصرف کنید.
•    غذاهای جامد را با اضافه کردن مایعات (شیر، آبگوشت، سس) نرم کنید تا بافت های نرم به دست آید.
•    روش غذا خوردن را اصلاح کنید: مقادیر کمی از مواد غذایی را در یک وعده غذایی استفاده کنید، به خوبی و به آرامی بجوید و زمان کافی برای بلع بگذارید.
•    از غذاهای چسبنده و غذاهایی که توسط دهان پراکنده می شوند مانند کوکی ها، خودداری کنید.
•    هنگام سرو غذا و یا نوشیدن صحبت نکنید.

ویتامین ها و مواد معدنی لازم در بیماری مالتپیل اسکلروزیس

اگر مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس هستید، از نظر کمبود برخی از ویتامین ها و مواد معدنی از جمله موارد زیر در معرض خطر قرار دارید:

•    کلسیم و ویتامین D

برخی از مبتلایان به MS دارای تراکم معدنی پایین در استخوان هستند که احتمال شکستگی استخوان ها و پوکی استخوان افزایش می یابد. دریافت مقدار کافی کلسیم و ویتامین D می تواند به جلوگیری از پوکی استخوان و حفظ استحکام آن کمک کند. منابع خوب کلسیم عبارتند از:
•    لبنیات (شیر، ماست و پنیر)
•    شیر سویا غنی شده
•    ماهی های چرب مانند سالمون، ساردین و ماهی تن

•    ویتامین B12

مقادیر کم ویتامین B12 می تواند باعث کم خونی شود و احساس خستگی کنید. مواد غذایی حاوی ویتامین B12 شامل محصولاتی مانند شیر، شیر سویا غنی شده، تخم مرغ، گوشت، ماهی و مرغ است.

•    سلنیوم

این ماده معدنی کمیاب معمولاً در افراد مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس کم است. منابع خوب آن آجیل، غذاهای دریایی و آجیل برزیلی هستند.

•    روی

کمبود روی در مبتلایان به مالتیپل اسکلروزیس شایع است؛ گوشت، غذاهای دریایی، غلات کامل، حبوبات خشک شده و عدس از منابع خوب و غنی از روی به شمار می روند.
در مورد درشت مغذی ها در رژیم غذایی روزانه خود به نکات زیر توجه کنید:

•    پروتئین

برای حفظ یک رژیم غذایی متعادل برای بیماران مالتیپل اسکلروزیس، توصیه می شود مقادیر یکسانی از پروتئین های حیوانی و گیاهی مصرف کنید. ترکیبی از غلات مختلف مانند جو، سبوس گندم، جو دوسر سبوس دار منابع غنی و مناسبی از پروتئین ایده آل برای صبحانه هستند.
مصرف نان همراه سبزیجات خشک نیز توصیه می شود و همچین بهتر است به جای استفاده از سس، از روغن های گیاهی استفاده کنید. علاوه بر آن سعی کنید مصرف گوشت و فرآورده های گوشتی را تا حد امکان محدود کنید.

•    چربی

مصرف چربی را محدود کنید زیرا بزرگترین منبع دریافت کالری به شمار می روند و عامل مهم چاقی هستند. توصیه می شود چربی های حیوانی را با چربی های گیاهی جایگزین کنید. به جای استفاده از انواع دیگر روغن ها، از روغن زیتون برای پخت و پز استفاده کنید، زیرا در مقابل حرارت بهتر مقاومت می کند. همچنین مناسب است مصرف لبنیات پرچرب و چربی های گیاهی مانند مارگارین را کاهش دهید.

•    کربوهیدرات

مصرف قند و محصولات شیرین مانند کیک، بستنی و سودا را کاهش دهید. مصرف نان، سیب زمینی، لوبیا، برنج و مخلوطی از غلات توصیه می شود، زیرا آنها منبع عالی انرژی، ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر محسوب می شوند.

نحوه استفاده از گروه های غذایی در مالتپیل اسکلروزیس

گروه نان و غلات

•   بهتر است از غلات کامل و سبوسدار مانند نان های سنگک، نان جو و نانهای سبوسدار استفاده شود چرا که استفاده از غلات کامل به دلیل داشتن فیبر و الیاف غذایی نه تنها به کنترل وزن کمک می کند بلکه مانع یبوست می شود و دارای ویتامین های گروه B نیز هست. 
•    انواع غلات به ویژه ذرت، به علت اسیدی کردن ادرار، به پیشگیری از عفونت های ادراری کمک می کند.
•   گاهی اوقات بعضی از بیماران به پروتئین موجود در گندم و جو حساسیت نشان می دهند در این صورت بهتر است از سایر انواع غلات مانند برنج و ذرت استفاده شود. علائم حساسیت به پروتئین گندم و جو بیشتر به شکل عوارض گوارشی بروز می کند اما ممکن است علائم دیگر نیز دیده شود.

گروه لبنیات

•    لبنیات منبع خوب پروتئین، کلسیم و بعضی مواد معدنی هستند. ازآنجا که بیماران مالتیپل اسکلروزیس به علت کم تحرکی و مصرف کورتون مستعد پوکی استخوان هستند، مصرف حداقل 3 سهم لبنیات برای آنان توصیه می شود.
•    چربی موجود در لبنیات از نوع چربی های حیوانی و اشباع شده است که برای بیماران مالتیپل اسکلروزیس مناسب نیست بنابراین توصیه می شود که این بیماران حتما از لبنیات کم چرب استفاده کنند.

گروه سبزی

•    مصرف 5 سهم سبزیجات تازه در روز پیشنهاد می شود. سبزی تازه به نوع پخته ارجحیت دارد چرا که به علت داشتن ویتامین های آنتی اکسیدان باعث کند شدن سیر بیماری می شود ( جعفری، فلفل دلمه و...).
•    سبزی های دارای برگ سبز تیره مانند اسفناج را در رژیم غذایی خود گنجانید.
•    سبزی سرخ شده، پخته ،منجمد یا کنسرو شده دارای ویتامین و املاح کمی است. همچنین سبزیجات کنسرو شده دارای سدیم زیاد هستند و به ویژه در زمان استفاده از کورتون نباید مصرف شوند.
•    اگر به علت مشکلات گوارشی ناگزیر از مصرف سبزیجات پخته هستید، سبزی را با آب کم و در ظروف در بسته بپزید و آب پخت را هم مصرف کنید.
•    انواع سبزی ها به علت داشتن فیبر و مایعات از یبوست پیشگیری می کند .

گروه میوه

•    مصرف 4 سهم میوه تازه در روز توصیه می شود.
•    میوه ها مانند سبزی ها به علت داشتن فیبر و مایعات مانع یبوست می شوند.
•    میوه های تازه مانند سبزی ها به علت داشتن ویتامین های آنتی اکسیدان باعث کند شدن سیر بیماری می گردند.