کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم شرایطی است که در آن بدن به میزان کافی هورمون‌های تیروئیدی نمی‌سازد. علت این بیماری در اکثر مواقع خود ایمنی است که طی این خود ایمنی سلول‌های این غده از بین می‌روند در اغلب موارد این بیماری غده تیروئید بزرگ‌شده و به این علت به آن بیماری گواتر میگویند.

یک از انواع گواتر، گواتر ناشی از کمبود ید است. بدن انسان سالانه حدود 50 میلی‌گرم ید برای ساخت میزان کافی هورمون‌های تیروئیدی نیاز دارد و در مناطقی که خاکشان فاقد میزان کافی ید است موجب می‌شود مواد غذایی نیز فاقد میزان کافی ید باشد و افراد در آن منطقه به بیماری کم‌کاری تیروئید مبتلا بشوند.

هورمون‌های تیروئیدی به کنترل رشد و بازسازی سلول ها و متابولیسم آن ها کمک می‌کنند. درنتیجه افراد دارای کم‌کاری تیروئید ممکن است علائمی مانند خستگی، ریزش مو، افزایش وزن، احساس سرما، درد عضلانی، افسردگی را در میان نشانه‌های دیگر تجربه کنند.

هیپوتیروئیدیسم حدود 1 تا 2 درصد در بین مردم دنیا شایع است و در میان زنان 10 برابر شایع‌تر است

غذاها به‌تنهایی کم‌کاری تیروئید را درمان نمی‌کنند بلکه ترکیب یک تغذیه مناسب و دارو می‌تواند به بازگشت عملکرد طبیعی غده تیروئید کمک کند و موجب کاهش علائم بشود

دلایل ایجاد بیماری کم‌کاری تیروئید

هیپوتیروئیدیسم دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد:

• بیماری خود ایمنی هاشیماتو
• عفونت تیروئیدی (تیروئیدیتیس)
• کم‌کاری تیروئید مادرزادی
• جراحی و حذف کردن بخشی از غده تیروئید
• درمان غده تیروئید با تشعشع
• بعضی از داروها

• بیماری خود ایمن هاشیماتو: بیماری هاشیماتو یکی از شایع‌ترین دلایل کم‌کاری تیروئید است این بیماری یک نقص خود ایمنی است و با این بیماری سیستم ایمنی شما به تیروئید حمله می‌کند و تیروئید عفونت می‌کند و نمی‌تواند به مقدار کافی هورمون‌های تیروئیدی بسازد.
• تیروئیدیتیس: تیروئیدیتیس همان عفونت غده تیروئیدی شما است که این عفونت در ابتدا باعث می‌شود که هورمون‌های ذخیره‌شده در غده تیروئید به داخل خون نشت پیدا کنند و در ابتدا باعث افزایش سطح هورمون‌های تیروئیدی و درنتیجه پرکاری تیروئید را موجب می‌شود که در این بیماری سطح هورمون‌های تیروئیدی بالا است این پرکاری تیروئیدی ممکن است تا 3 ماه دوام داشته باشد که پس از آن منجر به کم‌کاری تیروئیدی می‌شود که معمولاً بین 12 تا 18 ماه طول می‌کشد.
• کم‌کاری تیروئیدی مادرزادی: بعضی از نوزادان بعد از تولد دارای غده‌های تیروئیدی هستند که به‌طور کامل شکل نگرفته‌اند یا به‌طور کامل فعالیت نمی‌کنند و اگر این بیماری درمان نشود ممکن است به عدم رشد نوزاد منجر شود. درمان سریع می‌تواند از این اتفاق جلوگیری کند به همین علت از نوزادان در همان ابتدا تست هیپوتیروئیدیسم گرفته می‌شود.
• جراحی و حذف کردن بخشی از غده تیروئید: پس از حذف قسمتی از غده تیروئید، قسمت باقی‌مانده این غده به مقدار طبیعی هورمون‌های تیروئیدی را می‌سازد اما در بعضی از افراد که این جراحی را انجام مدهند ممکن است دچار کم‌کاری تیروئید شوند و حذف کامل غده تیروئید همیشه به هیپوتیروئیدیسم منجر می‌شود.
• درمان غده تیروئید با تشعشع: با استفاده از ید رادیواکتیو که یک روش درمانی شایع برای هایپرتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید است سلول‌های غده تیروئید را از بین می‌برند و بیشتر افرادی که از این روش درمانی استفاده می‌کنند درنهایت به کم‌کاری تیروئید مبتلا می‌شوند و همچنین متخصصان افراد دارای سرطان گردن یا سر را با تشعشع درمان می‌کنند نیز می‌توانند به کم‌کاری تیروئید مبتلا بشوند.
• داروها: بعضی از مواد دارویی می‌توانند در تولید هورمون‌های تیروئیدی اختلال ایجاد کنند و منجر به هیپوتیروئیدیسم شوند از این دسته داروها می‌توان به آمیودارون که یک داروی قلب است و یا اینترفرون آلفا که یک داروی سرطان است اشاره کرد.

عوامل مؤثر در ایجاد کم‌کاری تیروئید

هورمون استرس: کاهش فعالیت تیروئید تقریباً همیشه درنتیجه یک شرایط دیگر است مانند افزایش ترشح هورمون استرس

افزایش سن: احتمال ابتلا به هیپوتیروئیدیسم با افزایش سن بیشتر می‌شود به‌عنوان‌ مثال در سن 60 سالگی تقریباً 9 تا 17 درصد مردان و زنان دچار کم‌کاری تیروئیدی شده‌اند.

حاملگی: تقریباً در هر 50 خانم یک نفر در آمریکا به بیماری کم‌کاری تیروئید مبتلا است و همچنین از هر 100 سقط‌ جنین 6 عدد به علت هیپوتیروئیدیسم است و تقریباً 18 درصد زنان به‌صورت موقت و حدود 25 درصد آنان به‌طور دائمی به کم‌کاری تیروئید مبتلا می شوند. آمار بهداشت جهانی میزان دریافت ید در دوران بارداری را افزایش داده است که علت اصلی این کم‌کاری تیروئید در این دوران به علت بیماری خود ایمن هاشیماتو است.

چگونگی اثر هیپوتیروئیدیسم بر مادر و جنین: هیپوتیروئیدیسم درمان‌نشده در دوران بارداری موجب موارد زیر میشود:

• کم‌خونی
• سقط‌جنین
• کاهش وزن جنین

که البته این مشکلات در هیپوتیروئیدیسم حاد اتفاق می افتد همچنین به علت نقش مهم هورمون‌های تیروئیدی در رشد مغز و سیستم عصبی جنین هیپوتیروئیدیسم درمان‌نشده موجب کاهش هوش کودک می‌شود.

عوامل محیطی محرک در ایجاد کم‌کاری تیروئید

عوامل اصلی محرک ایجاد کم‌کاری تیروئید دریافت میزان زیاد ید، عفونت، سیگار کشیدن، داروها و استرس است.

علائم کم‌کاری تیروئید

• گواتر
• افزایش وزن
• پوست خشک
• کاهش ضربان قلب
• افسردگی
• موهای نازک و خشک
• کاهش تعرق
• درد مفاصل و ماهیچه‌ها
• صورت پف‌کرده
• خستگی شدید
• پوست آرنج و زانوها خشک و پوسته پوسته می‌شود
• زرد و بی‌رنگ شدن پوست
• کاهش سرعت التیام یافتن زخم‌های پوستی

به علت اینکه هیپوتیروئیدیسم به‌آرامی صورت می‌گیرد بسیاری از مردم متوجه علائم آن برای ماه‌ها و یا حتی سال‌ها نمی‌شوند.

بسیاری از این علائم به‌خصوص خستگی و افزایش وزن در بین افراد شایع هستند و می‌توانند نشانه کم‌کاری تیروئید نباشند.

تشخیص کم‌کاری تیروئید

دکتر از شما تاریخچه پزشکی‌تان را می‌گیرد و همچنین چند تست فیزیکی انجام می‌دهد ولی همچنان شما برای تأیید تشخیص باید تست‌هایی بدهید. به علت اشتراک بسیاری از علائم این بیماری با سایر بیماری‌ها دکتر نمی‌تواند بر اساس علائم به‌تنهایی این بیماری را تشخیص بدهد.

ازآنجایی‌که هیپوتیروئیدیسم مشکلاتی در باروری ایجاد می‌کند زنانی که در حامله شدن مشکل‌دارند معمولاً تستی برای مشکلات غده تیروئید می‌دهند.

تاثیر کم‌کاری تیروئید بر متابولیسم بدن انسان

افراد دارای هیپوتیروئیدیسم معمولاً سرعت سوخت‌وساز پایینی دارند. تحقیقات نشان داده است که ورزش‌های هوازی می‌تواند به افزایش هورمون‌های تیروئیدی کمک کند و همچنین مصرف بیشتر پروتئین موجب افزایش سرعت سوخت‌وساز بدن می‌شود.

درمان کم‌کاری تیروئید

درمان هیپوتیروئیدیسم با استفاده از داروهایی که شامل هورمون‌های تیروئیدی هستند صورت می‌گیرد که دقیقا با هورمون‌های تیروئیدی بدن یکسان هستند.

بعد از 6 الی 8 هفته مصرف دارو دکتر دستور تست مجدد را می‌دهد تا میزان دریافت دارو را تنظیم کند و زمانی که این تنظیم صورت گرفت دکتر هر 6 ماه دستور تست مجدد را می‌دهد و سپس سالی یک‌بار این تست صورت می‌گیرد تا میزان این هورمون‌ها در بدن تنظیم باشند.

هیپوتیروئیدیسم شما تا زمانی که مطابق دستور پزشک داروهای خود را مصرف کنید برای شما مشکلی ایجاد نخواهد کرد و همچنین برای قطع مصرف دارو حتماً با پزشک خود مشورت نمایید.

تغذیه درمانی

مواد مغذی متعددی در سلامت غده تیروئید مؤثرند به‌خصوص ید و سلنیوم علاوه براین آهن، ویتامین A و زینک بر سلامت غده تیروئید مؤثرند.

مواد مغذی که برای کارکرد ایده آل تیروئید لازم هستند

• ید: ید یک ماده معدنی ضروری برای ساخت هورمون‌های تیروئیدی است، بنابراین افراد داری کمبود ید در معرض ابتلا به هیپوتیروئیدیسم هستند.

کمبود ید بسیار شایع و حدود یک‌سوم مردم جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. بااین‌حال در کشورهای پیشرفته مانند ایالات‌متحده آمریکا جایی که نمک یددار و غذاهای دریایی سرشار از ید وجود دارد کمتر شایع است.

اگر شما کمبود ید دارید خوردن غذاهای دریایی سرشار از ید مانند ماهی و همچنین نمک ید دار، پنیر، شیر را درنظر داشته باشید. تحقیقات نشان داده‌اند مصرف زیاد ید برای سلامت غده تیروئید مناسب نیست.

• سلنیوم: سلنیوم به فعال‌سازی هورمون‌های تیروئیدی کمک می‌کند تا بتوانند در بدن مورد استفاده قرار بگیرند. افزودن مواد غذایی سرشار از سلنیوم راهی مناسب برای افزایش سطح سلنیوم بدن است مانند آجیل برزیلی و ساردین‌ها و یا تخم‌مرغ بااین‌حال از مصرف خودسرانه مکمل‌های دارای سلنیوم پرهیزکرده و فقط در صورت توصیه پزشک مصرف کنید مکمل‌ها مقدار زیادی سلنیوم در خود دارند که مقدار زیاد این ماده برای بدن سمی است.
• آهن: درگذشته تصور می شد که کم‌کاری تیروئید موجب کم‌خونی و فقر آهن نیز می‌شود اما تحقیقات اخیر نشان داده است که فقر آهن یا کم‌خونی می‌تواند موجب کم‌کاری تیروئید می‌شود و بررسی کامل میزان آهن خون می‌تواند به تشخیص بسیاری از نقص‌های عملکرد غده تیروئید کمک کند.
• زینک: مانند سلنیوم زینک نیز در فعال‌سازی هورمون‌های تیروئیدی نقش دارد و کمبود زینک در بدن در کشورهای پیشرفته بسیار نادر است. بااین‌وجود اگر شما کم‌کاری تیروئید دارید مصرف غذاهای سرشار از زینک مانند صدف و مرغ توصیه می‌شود.
• ویتامین D: کمبود ویتامین D با کم کاری تیروئید از نوع هاشیموتو ارتباط دارد. طبق تحقیقات صورت گرفته حدود 90 درصد افراد دارای کم‌کاری تیروئید هاشیموتو دارای کمبود ویتامین D هم بودند اما همچنان ناشناخته است که آیا کمبود ویتامین D موجب کم‌کاری تیروئید می‌شود یا کم‌کاری تیروئید موجب کاهش ویتامین D بدن می‌شود.
• مس: مس برای عملکرد تیروئید ضروری است. زمانی که میزان مس خون پایین می‌آید مستقیماً بر ساخت و ترشح هورمون‌های T₃ و T₄ اثر می‌گذارد و همچنین کاهش مس در خون می‌تواند حساسیت افراد هیپوتیروئیدیسم به سرما را افزایش دهد.
• امگا 3: امگا 3 موجب کاهش عفونت‌ها و افزایش ایمنی بدن می‌شود و همچنین مکمل‌های دارای امگا 3 به محافظت از بدن در برابر هیپوتیروئیدیسم کمک می‌کند.

مواد غذایی که مصرفشان باید محدود شود

خوشبختانه شما به دوری از غذاهای زیادی اگر کم‌کاری تیروئید دارید نیاز ندارید اما به‌هرحال شما باید از مصرف غذاهایی که کالری زیادی دارند پرهیز کنید زیرا به‌راحتی افزایش وزن پیدا می‌کنید.

لیست غذاهایی که نباید مصرف کنید

• انواع گندم‌ها
• غذاهای دارای انرژِی بالا مانند هات‌داگ، کیک‌ها، شیرینی‌ها
• مصرف زیاد ید و سلنیوم برای سلامت تیروئید مضر هستند و فقط به میزان توصیه‌شده توسط پزشک این مواد باید مصرف شوند.
• صیفی‌جات مانند بروکلی، اسفناج، کاهو و کلم
• میوه‌های خاصی مانند انواع هلوها و توت‌فرنگی‌ها و گلابی‌ها
• نوشیدنی‌هایی مانند قهوه، چای سبز و الکل

همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف کلسیم باعث تداخل در جذب داروهای کم‌کاری تیروئید می‌شود و باید از استفاده هم‌زمان این دو جلوگیری کرد.

 مواد غذایی را  که می‌توان مصرف کرد

افراد دارای هیپرتیروئیدیسم گزینه‌های زیادی برای غذا دارند

لیست غذاهایی که می‌توانید مصرف کنید

• انواع تخم‌مرغ‌ها دارای منبع سرشاری از ید و سلنیوم هستند.
• انواع گوشت مانند گوشت گوسفند و گاو و مرغ
• انواع ماهی‌ها مانند سالمون، تونا
• سبزی‌ها انواع سبزی‌ها و همچنین صیفی‌جات در صورت پخته شدن آن‌ها مانعی برای مصرف ندارند.
• انواع لبنیات مانند شیر و ماست و پنیر
• انواع نوشیدنی‌های غیر کافئینی و آب

تاثیر ورزش در مبتلایان بیماری هیپوتیروئیدیسم

در بیماری هیپوتیروئیدیسم ورزش و فعالیت بدنی به کنترل افزایش وزن و همچنین کاهش خستگی شدید و کاهش افسردگی کمک می‌کند.

نکاتی برای کاهش وزن در هنگام ابتلا به هیپوتیروئیدیسم

افراد مبتلا به هیپرتیروئیدیسم که آن‌ها راحت‌تر از افراد دیگر و بدون دلیل خاصی وزن اضافه می‌کنند و این به آن علت است که این افراد سرعت سوخت‌وساز پایین‌تری نسب به سایرین دارند.

فرد مبتلا به هیپوتیروئیدیسم باید بر روی مصرف غذاهای سالم که سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها باشند تأکید کند. این غذاها دارای کالری کم هستند و کمک می‌کنند فرد مدت‌زمان بیشتری احساس سیری کند.

همچنین گاهی اوقات افراد به علت مصرف داروهای این بیماری مقداری کاهش وزن پیدا می‌کنند و همچنین وزن آن ها کنترل می‌شود.

برای کنترل وزن این افراد باید شروع به محاسبه میزان کالری دریافتی خود در روز کنند و سعی کنند مصرف مواد غذاهای پرکالری را کاهش دهند اما باید مراقب باشند تا این رژیم بسیار سخت نباشد که در این صورت شما دوباره افزایش وزن پیدا خواهید کرد.

یک هدف مناسب برای میزان کاهش وزن در طول یک هفته یک یا دو پوند است. یک‌ راه ساده برای کاهش میزان کالری مصرفی شما این است که غذاهای غیرضروری خود را حذف کنید. از این قبیل می‌توان به شیرینی‌ها شکلات‌ها اشاره کرد که فقط دارای میزان زیادی کالری هستند اما مواد مغذی مفیدی در آن‌ها وجود ندارد و یا به‌ جای دسرها، میوه‌های فراوانی را مصرف کنید.