تغذیه برای سلامت دهان و دندان

رژیم غذایی و تغذیه تأثیرات قابل توجهی در بهداشت دهان و دندان داشته و می تواند موجب پیشرفت یا جلوگیری از بیماری های دهان و شرایطی مانند پوسیدگی، بیماری پریودنتال، فرسایش و سایر موارد شود. رابطه ای که رژیم غذایی با سلامت دهان و دندان دارد دو طرفه است، زیرا بروز آسیب و اختلال در عملکرد حفره دهان نيز می تواند بر توانایی فرد در جویدن یا هضم غذا اثر بگذارد. در حالی که مواد مغذی مصرفی را می توان به عنوان میکرو (ویتامین ها و مواد معدنی) و درشت مغذی ها (کربوهیدرات ها، پروتئین و چربی) طبقه بندی کرد، رژیم غذایی به غذاهای خاص مصرف شده اشاره دارد.

عوامل موثر بر سلامت دهان و دندان در رژیم غذایی 

عوامل مختلف موجود در رژیم غذایی از جمله درشت مواد مغذی و ریز مغذی ها، ویتامین ها، خاصیت pH و همچنین رفتارهای مرتبط با مصرف مواد غذایی، بر سلامت دهان و دندان موثر است. علاوه بر این ها، عواملی مانند سن، شرایط پزشکی خاص و وضعیت اقتصادی می تواند باعث ایجاد ملاحظات خاص در رژیم غذایی شود. به عنوان مثال بیماران مسن ممکن است دچار ریزش دندان، کاهش توانایی ترمیم دندان ها و کاهش اشتها شوند که به نوبه خود می تواند بر وضعیت تغذیه آنها تأثیر بگذارد. در صورت عدم کنترل اين مشكلات، ممكن است تغییراتي در میزان مصرف مواد غذایی و کمبود تغذیه ايجاد شود.

پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان شایع ترین بیماری در سراسر جهان است. اصطلاح پوسیدگی دندان، خود عارضه ي دندان و هم چنين آبسه و عفونت هايي كه مي تواند به دنبال داشته باشد را شامل مي شود. رابطه پوسیدگی دندان و کربوهیدرات ها به خوبی درک شده است. در واقع باکتری های موجود در پلاک دندان از طریق تخمیر کربوهیدرات های موجود در رژیم غذایی، محصولات فرعی اسیدی تولید مي كنند. اين محصولات اسيدي مي توانند موجب آسيب بافت های سخت دندان شوند. به طور خاص، افت سریع pH به 5.5 یا پایین تر در پلاك دندان بعد از مصرف کربوهیدرات مشاهده مي شود. این pH پایین همچنین شرايط مطلوب براي رشد انواع بيشتري از باكتري ها را در حفره دهاني فراهم مي كند.

عوامل تغذيه اي تاثیر گذار بر سلامت دهان و دندان:

•    ویتامین D

ویتامین D بر تنظیم متابولیسم کلسیم و فسفات تأثیر می گذارد. طبق برخی مطالعات مشاهده ای، مصرف بالاتر ویتامین D در دوران بارداری ممکن است با کاهش خطر پوسیدگی دندان در کودکان و نوزادان همراه باشد. ويتامين D را مي توان از منابعي چون تخم مرغ و آب پرتقال تأمين كرد.

•    انواع کربوهیدرات 

رابطه بین کربوهیدرات ها و پوسیدگی های دندان بستگی به نوع کربوهیدرات (قند یا نشاسته) مصرف شده دارد. هرچقدر نوع كربوهيدرات مصرف شده براي متابوليسم و رشد عوامل ميكروبي موجود در حفره دهاني مناسب تر باشد، خطر ايجاد پوسيدگي دندان را بيشتر تقويت مي كند. اصطلاح قند آزاد شامل تمام قندهای اضافه شده به مواد غذایی، نوشیدنی ها و همچنین قندهای طبیعی است که در آب میوه ها، طعم دهنده ها، عسل و شربت های طبیعی موجود است. در مجموع، قندهای طبیعی به عنوان مثال ساکارز، گلوکز و فروکتوز، از عوامل اصلی مؤثر در ایجاد پوسیدگی دندان هستند. به طور خاص ساكارز ها مهم ترین محرک توسعه پوسیدگی دندان محسوب می شوند. ساکارز، دی ساکارید تشكيل شده از گلوکز و فروکتوز است كه در نيشكر، چغندر قند و به طور كل عمده شكري كه به طور روزانه مصرف مي كنيم وجود دارد. ساکارز به عنوان بستری برای سنتز پلی ساکاریدها (قند ها)ی داخل و خارج سلولی در پلاک دندان عمل می کند. علاوه بر این، پلاک دندانی که در حضور ساکارز تشکیل می شود، غلظت کمتری از کلسیم، فسفات معدنی و فلوراید دارد که یونهای مورد نیاز برای بازسازی مینای دندان و عاج دندان هستند. هم چنين ساکارز و مونوساکاریدهای تشکیل دهنده آن، گلوکز و فروکتوز، در مقايسه با انواع ديگر كربوهيدرات ها براي مثال نشاسته ها، بیماری زايي بيشتري در حفره دهان ايجاد مي كنند، زیرا با سرعت بیشتری وارد مسیر سوخت و ساز شده و منجر به افت شدیدتر pH و اسيدي شدن محيط حفره دهان می شوند. اگرچه لاکتوز (قند شير) نیز یک قند است، اما از ساکارز، فروکتوز و گلوکز از میزان بیماری زايي کمتری برخوردار است زیرا تخمیر آن توسط باكتري هاي موجود در دهان باعث کاهش ضعیف pH می شود. 

•    کلسیم

کلسیم یک ماده معدنی است که در بسیاری از مواد غذایی یافت می شود و برای تشکیل و استحكام استخوان ها و دندان های سالم، ضروری است. کلسیم رژیم غذایی را از منابعي چون شیر انسان یا حیوانات، لبنیات (پنیر، ماست) و غذاهای غنی شده با کلسیم می توان تأمين كرد. علاوه بر اين، فرض بر این است که کلسیم موجود در لبنیات با محدود کردن عدم اشباع مینای دندان در طی اسیدوژنز، برخی از خصوصیات بیماری زايي لاکتوز (قند شير) را جبران می کند. همانطور که در بالا گفته شد، تخمیر لاکتوز باعث کاهش كم تر pH در مقایسه با سایر قندهای ساده می شود. كه در مجموع اين طور ثابت مي شود که مصرف شیر خطر پوسیدگی دندان را افزایش نمی دهد و در واقع مي تواند آن را کاهش دهد.

•    غذاهایی مانند شیر و لبنیات، سیب، زغال اخته، چای و غذاهای سرشار از فیبر براي جلوگيري از پیشرفت پوسیدگی پيشنهاد شده اند، هرچند آزمایشات دقیق تري براي اثبات تأثير آن ها مورد نياز است.

نقش مقدار و چگونگي مصرف شکر در پوسيدگي دندان

علاوه بر نوع قند مصرفی، مقدار مصرف و فاصله زماني ميان دو وعده غذايي حاوي شكر ممکن است بر توسعه پوسیدگی تأثیر بگذارد. تقریبا 30 دقیقه طول می کشد تا pH پس از مصرف شکر کاهش یابد، بنابراین مصرف اضافی قند بعد از 30 دقیقه مضرتر از مصرف اضافی قند در طی این 30 دقیقه است. با این حال، تعیین سهم نسبی و فراوانی مصرف قند در رژيم غذايي، جهت جلوگيري از خطر پوسیدگی دندان، با توجه به اینکه این دو بسیار به هم مرتبط هستند.

چرا اقشار كم درآمد جامعه بيش تر در معرض پوسيدگي دندان قرار دارند؟

درآمد اقتصادي محدود یا عدم دسترسی به مواد غذایی می تواند تأثیر منفی در مصرف میوه و سبزیجات، گوشت بدون چربی، غلات کامل و لبنیات داشته باشد. این مصرف ناکافی غذاهای سرشار از مواد مغذی همراه با سواد بهداشتی کمتر و دسترسی محدود به مراقبت های بهداشتی دهان و دندان می تواند اقشار کم درآمد جامعه را در معرض خطر پوسیدگی دندان و سایر بیماری های دهان قرار دهد.