صفرا

 تعریف صفرا 

کیسه صفرا (Gallbladder) اندامی است که در قسمت تحتانی کبد قرار دارد. وظیفه کیسه صفرا نگه‌داری مایع زرد رنگ صفرا (bile) است.
 صفرا به هنگام ورود مواد غذایی به معده از کبد ترشح می‌شود و سپس از طریق مجرایی به کیسه صفرا انتقال می‌یابد. صفرا درنهایت به روده باریک ریخته می‌شود. 
کار صفرا تجزیه و هضم چربی‌های غذاست که در دوازدهه (ابتدای روده ی باریک) انجام می‌گیرد. قبل از مصرف وعده های غذایی کیسه ی صفرا مملو از مایع صفراست و بعد از آن کاهش پیدا می کند.

 بیماری های صفراوی

سنگ صفرا

سنگ صفرا حالتی است که سنگ های کوچک و یا گاهی یک سنگ بزرگ در داخل کیسه صفرا ایجاد شود. حدود 90 درصد مبتلایان به سنگ صفراوی هیچ گونه علامتی ندارند.حتی ممکن است تا 10 سال بدون علامت باشد. یکی از مواد موجود در صفرا کلسترول است که زیادشدن غلظت کلسترول و کاهش غلظت مواد دیگر ممکن است به ایجاد بلورهایی از کلسترول منجر شود که در نهایت ایجاد سنگ های صفراوی می کنند. این بلورهای سنگ صفرا ممکن است در گذر زمان اندازه ی بزرگ تری پیدا کنند اما به هر حال عوارض بزرگی دارند.
 شمار مبتلایان به سنگ کیسه صفرا زیاد است. در ابتدا ممکن است علایم با دردهای معده اشتباه گرفته شود و فرد نه تنها در جهت درمان سنگ صفرا اقدامی نکند بلکه داروی اشتباهی دریافت کند. دردها معمولاً در ناحیه بالا و راست شکم و بالای ناف احساس می شود و گاهی به پشت و یا شانه راست نیز سرایت می کند. عوامل متعددی سبب ایجاد سنگ صفرا می شوند؛ از جمله:
•    اضافه وزن
•    داشتن دیابت
•    سنین 60 سال و بالاتر
•    مصرف داروهایی که حاوی استروژن هستند.
•    داشتن سابقه خانوادگی سنگ های صفراوی
•    جنسیت: زنان احتمال ابتلای بیشتری دارند.
•    داشتن سیروز یا سایر بیماری های کبدی

سنگ مجاری صفراوی

سنگ های کیسه صفرا در نتیجه تشکیل بلورهای کلسترول و مایع صفرایی ایجاد می شوند. در حالت طبیعی صفرا برای کمک به جهت هضم چربی ها استفاده می شود. سنگ مجاری صفراوی می توانند جریان طبیعی صفرا را در هر یک از مجاری منتهی به روده مسدود کنند که شامل موارد زیر هستند:
•    مجاری کبدی: مجاری کبدی صفرا را از کبد خارج می کنند.
•    مجرای کیسه ای: مجرای کیسه ای، صفرا را به کیسه صفرا می برد و از آن خارج می کند.
•    مجرای مشترک صفراوی: مجرای مشترک صفراوی، صفرا را از مجرای کیسه ای و مجاری کبدی به روده کوچک می برد و شبیه یک سه راهی است که در آن، دو راه به یک راه بزرگتر ختم می شوند.
علائم سنگ مجاری صفراوی عبارتند از:
•    درد شدید در بالایی شکم
•    تب
•    لرز
•    حالت تهوع
•    استفراغ
•    زردی
•    مدفوع رنگ پریده یا خاکستری

 کولیک صفراوی

کولیک صفراوی شرایطی است که سنگ های صفراوی در مجرای صفراوی ایجاد انسداد کنند. در این حالت کیسه صفرا برای از میان برداشتن این انسداد شدیدا منقبض می شود و فرد احساس دردی شدید خواهد داشت؛ دردی که به مدت ساعت‌ها در ربع فوقانی راست شکم که به پشت و شانه راست انتشار می یابد و گاه همراه با تهوع و استفراغ است.

التهاب کیسه صفرا

التهاب کیسه صفرا یا کوله سیستیت (Cholecystitis) می تواند در اثر وجود سنگ های صفراوی، مصرف الکل، عفونت ها و حتی تومور هایی که باعث ترشح بیش از حد صفرا می شوند، ایجاد شود. اما شایع ترین علت ایجاد التهاب کیسه صفرا، سنگ های صفراوی می باشد. حتی گاهی نیز ممکن است توسط باکتری ها عفونت ایجاد شود. پاره شدن کیسه ی صفرا یکی دیگر از مشکلاتی است که در نتیجه ی التهاب کیسه صفرا به وجود می آید و نیاز به عمل جراحی برداشتن کیسه صفرا یا لاپاروسکوپی می باشد. التهاب کیسه صفرا به دو صورت حاد و مزمن استه که به شرح زیر می باشد:
التهاب حاد کیسه صفرا که شایع ترین نوع التهاب کیسه صفرا است، در 90 درصد مواقع در نتیجه ی سنگ صفراوی ایجاد می شود. هم چنین ممکن است التهاب حاد کیسه صفرا در نتیجه تومورها یا بیماری های مختلف باشد. التهاب حاد کیسه صفرا ممکن است با مسدود شدن دهانه کیسه صفرا، تغییرات جدار کیسه صفرا و گاهی با رشد باکتري در صفرا و یا جدار آن ایجاد شود. دردهای ناشی از التهاب حاد کیسه صفرا پس از مصرف غذا به وجود می آیند که این دردها شدید و خسته کننده هستند و حتی ممکن است تا شانه ی راست فرد انتشار یابد. همچنین التهاب حاد کیسه صفرا ممکن است باعث تب، حالت تهوع، استفراغ و زردی شود.
التهاب مزمن مخاط کیسه صفرا به علت سنگ کیسه صفرا یا عوامل دیگر بروز می کند و سبب ضخیم شدن جدار صفرا می شود. پس از چندین حمله به صورت شدید، کیسه صفرا توانایی خود را برای ذخیره و انتقال صفرا را از دست می دهد که با درد شکمی، حالت تهوع و استفراغ همراه است. اغلب اوقات التهاب مزمن کیسه صفرا با جراحی درمان می شود.

سرطان کیسه صفرا

سرطان کیسه صفرا بیماری نسبتا نادری است و انواع مختلفی دارد. در صورت تشخیص سرطان کیسه صفرا، امکان درمان این بیماری وجود دارد اما متاسفانه تا مراحل آخر تشخیص داده نمی شوند. یکی از عواملی که ابتلا به این بیماری را تشدید می کند، سنگ های صفراوی هستند.

پولیپ های کیسه صفرا

پولیپ های کیسه صفرا ضایعاتی هستند که در داخل کیسه صفرا ایجاد می شوند. اغلب خوش خیم و بدون علائم هستند، با این حال ریسک ابتلا به سرطان کیسه صفرا را افزایش می دهند.
توصیه می شود اگر این پولیپ های کیسه صفرا بیشتر از یک سانتی متر بودند برداشته شوند تا از عوارض بعدی جلوگیری شود.

عفونت کیسه صفرا

آبسه یا عفونت کیسه صفرا، بیماری جدی و کشنده ای است که در اثر سنگ کیسه صفرا به وجود می آید. اکثر مواقع عفونت کیسه صفرا به دنبال تشکیل سنگ ها و انسداد مجاری صفراوی ایجاد می شود. باکتری های موجود در صفرا ممکن است موجب گانگرن، پارگی، آبسه یا عفونت جریان خون شوند. تشخیص نشانه های عفونت در کیسه صفرا از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، زیرا در صورت بروز عفونت کیسه صفرا، درمان باید به سرعت آغاز شود.
از علائم این بیماری می توان به درد سمت راست و بالای شکم همراه با تب و لرز اشاره کرد.

علائم بیماری های صفراوی

اگرچه علایم هر بیماری متفاوت است اما علایم مشترک نیز در این میان وجود دارد که به شرح زیر است:
•    درد شدید در ناحیه شکم
•    دردی که به شانه راست می زند و گاهی کمر را نیز درگیر می کند.
•    دردی که بعد از خوردن غذا تشدید می شود، مخصوصا اگر غذایی چرب مصرف شده باشد.
•    دردی که تیز و کرامپی است.
•    دردی که با یک نفس عمیق تشدید می شود.
•    درد در ناحیه قفسه سینه
•    سوزش سر دل، سوء هاضمه و احساس زیاد شدن گاز معده
•    احساس پری در شکم
•    تهوع، استفراغ و تب
•    لرز
•    احساس درد با لمس شکم، مخصوصا در قسمت راست فوقانی شکم
•    زردی (پوست و چشم ها)
•    تغییر رنگ غیر طبیعی مدفوع (مخصوصا به رنگ روشن تر و خاکستری)

 تشخیص بیماری های صفراوی 

در تشخیص بیماری های صفراوی، بعد از معاینات اولیه فیزیکی، جهت تشخیص دقیق تر، از رادیوگرافی، سونوگرافی، اسکن کبد و آزمـایش خـون استفاده می شود.

پیشگیری از بیماری های صفراوی 

•    از خوردن غذاهاي چرب و حاوي کلسترول زیاد بپرهیزید.
•    وزن ایده ال داشته باشید.
•    تحرك کافی داشته باشد.
•    خوردن یک رژیم غذایی سالم و کم چربی با فیبر زیاد
•    سبزیجات و میوه جات بیشتري میل کنید.
•    از استعمال الکل و دخانیات پرهیز کنید.

 درمان بیماری های صفراوی 

در ابتدا درمان طبی شامل تسـکین درد و تهـوع بیـمار، مـایع درمـانی و تجویز سرم مناسب با وضعیت بیمار و آنتی بیوتیک می باشد. سپس برداشتن کیسه صفرا، درمان انتخـابی سنگ کیسه صفرا و درمان کوله سیستیت حاد می باشد. 

 تغذیه و بیماری های صفراوی 

•    مصرف مواد غذایی که سبب کاهش کلسترول می شوند و همچنین حاوی مواد مغذی و فیبر لازم هستند به منظور نگه داشتن عملکرد سیستم گوارش در بالاترین سطح ممکن.
•    کاهش مصرف غذاهای چرب که سبب ایجاد مقدار زیادی فشار بر کیسه صفرا می شود (کاهش مصرف غذاهای چرب علاوه بر کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا، سبب حفظ وزن سالم بدن و کاهش خطر ابتلا به فشار خون بالا یا بیماری های قلبی می شود).
•    تمام چربی ها را از رژیم غذایی خود حذف نکنید (مگر در شروع یک حمله و یا در میان یک حمله)، توجه داشته باشید که از بین بردن چربی از رژیم غذایی خود به طور کامل می تواند سبب عدم عملکرد کیسه صفرا شود و از تولید صفرا جلوگیری کند که به همان اندازه خطرناک است لذا از چربی هایی استفاده کنید که به کیسه صفرا آسیب نمی رساند.
•    مصرف محصولات لبنی با چربی کم؛ مانند: شیر کم چرب 
•    اجتناب از مصرف روغن های اضافی موجود در سرشیر 
•    جایگزینی غلات کامل و سبوس دار مانند: نان، حبوبات و پاستا (غلات کامل، فیبر و مواد مغذی بیشتری را فراهم می کند تا به شکسته شدن غذاهای دیگر در سیستم گوارش بدن کمک کند).
•    مصرف مقدار زیادی از میوه ها و سبزیجات (محتوای بالای فیبر در میوه ها و سبزیجات نیز کمک می کند تا شما احساس سیری کنید و پرخوری نکنید زیرا پرخوری سبب فشار بیش از حد روی کیسه صفرا می شود).
•    دریافت کافی پروتئین (در مصرف منابع پروتئین مانند انواع گوشت و لبنیات، میزان چربی آن را نیز در نظر بگیرید).
•    مصرف گوشت بدون چربی مثل ماهی و یا مرغ برای دریافت کافی پروتئین و همچنین ویتامین B12 
•    مصرف میزان مناسب کافئین، ریسک ابتلا به بیماری صفراوی را کاهش می دهد.
•    اجتناب از مصرف غذاهای ناسالم و فرآوری شده زیرا حاوی سدیم و کلسترول بالایی هستند. هم چنین اجتناب از مصرف شیرینی هایی که قند و چربی بالایی دارند.
•    مصرف ویتامین C 
•    مصرف چربی امگا-3