صرع

صرع یک وضعیت مزمنی است که با تشنج‌های بی‌دلیل و عودکننده تشخیص داده می‌شود. تشنج‌ها در اثر فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در گروهی از نورون‌ها ایجاد می‌شوند. تخمین زده می‌شود که سه میلیون آمریکایی به بیماری صرع هستند.

پاتوفیزیولوژی صرع

بیشتر تشنجات در سال‌های اول زندگی شروع می شوند اما فعال شدن مجدد آن‌ها بعد از 60 سالگی رخ می‌دهد. اولین بروز تشنج، نیازمند بررسی جهت علت‌یابی آن می‌باشد. آزمایش‌های بالینی معمولاً هیچ اختلال آناتومیکی نشان نمی هند و علت تشنج می‌تواند ناشناخته بماند. تشنجات زیر 2 سال معمولاً نتیجه تب، اختلالات تکاملی، آسیب‌های حین تولد یا یک بیماری متابولیک می‌باشند.

علائم صرع

•    سردرگمی موقت
•    خیره شدن به یک نقطه
•    حرکات غیرقابل‌ کنترل دست‌ و پا
•    از دست دادن هوشیاری یا آگاهی
•    علائم روانی مانند ترس، اضطراب

عوامل خطر صرع

•    سن
•    سابقه ابتلا به صرع در خانواده
•    جراحت سر
•    سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروقی
•    عفونت مغزی
•    تشنج در دوران کودکی

تغذیه‌درمانی برای مبتلایان به بیماری صرع

رژیم کتوژنیک کلاسیک که از سال‌های 1920 موجود بوده است، می‌تواند برای درمان انواع صرع مورد استفاده قرار گیرد. در ابتدا این رژیم غذایی با نسبت‌های 4:1 یا 3:1 (گرم چربی به غیر چربی) جهت رسیدن به کتوز شدید و مداوم تنظیم می‌شد، اما اکنون انواع با محدودیت کمتر نیز موجودند که می‌توانند مؤثر نیز واقع شوند. رژیم کتوژنیک تغییریافته با نسبت‌های کمتر (مثلاً 1:1 یا 2:1) و درمان با شاخص گلیسمی پایین نیز برای افرادی که می‌توانند از رویکردهای با محدودیت کمتر منتفع شوند، موجود هستند.
سندرم کمبود ناقل گلوکز نوع 1 و نقص پیرووات دهیدروژناز (نوعی آنزیم) دو اختلال ارثی می‌باشند که عموماً همراه با صرع بوده و با رژیم کتوژنیک قابل‌ درمان هستند. این رژیم غذایی هم‌چنین در درمان اختلالات ارثی دیگری که تشنج در آن‌ها رایج است مؤثر می‌باشد: بیماری‌های ذخیره گلیکوژن، هیپرگلیسینمیای غیر کتوژنیک و اختلالات زنجیره تنفسی، ویژگی مشترک این بیماری‌ها، ناتوانی مغز در به دست آوردن سوخت کافی از گلوکز است. کتون های ایجادشده توسط رژیم کتوژنیک، منبع سوخت جایگزین را برای مغز مهیا می‌کنند که باعث بهبود علائم، حفظ نورون‌ها و پیشگیری از کاهش بیشتر آن‌ها می‌شود.
رژیم کتوژنیک عوارض جانبی اندکی دارد و خطرات این رژیم غذایی عبارت‌اند از: گلوکز پایین خون، ناراحتی معده در اوایل درمان به دلیل مقادیر بالای چربی مصرفی و یبوست، خطر درازمدت سنگ‌های کلیوی نادر است، افزایش سطوح کلسترول معمولاً گذراست و با توقف رژیم غذایی رفع می‌شود و رشد کودک که گاهی حین رژیم کتوژنیک کند می‌گردد، به‌سرعت به حالت طبیعی بازمی‌گردد. بااینکه رژیم کتوژنیک محدودکننده بوده و نیازمند تلاش مستمر است، اما صرع را در 10-15% کودکانی که صرع آن‌ها از طرق دیگر قابل‌ کنترل نیست، کاملاً کنترل می‌کند.
 
اثرات مفید رژیم غذایی اپیلپسیا در صرع می‌تواند ناشی از تغییر در متابولیسم عصبی باشد: کتون ها می‌توانند ناقلین عصبی را مهار کرده و درنتیجه اثری ضد صرعی، و محافظتی برای نورون‌ها در مغز ایجاد نمایند. شروع رژیم کتوژینک کلاسیک در کودکان معمولاً تحت نظارت کامل پزشکی آغاز می‌شود، درحالی‌که تجویز اشکال آزادانه‌تر این رژیم می‌تواند در خانه و با آموزش‌های قبلی شروع شود. گاهی برای تحریک ایجاد کتوز بخصوص در صرع‌های شدید و نیز افراد دارای اضافه‌وزن، از ناشتایی قبل از شروع درمان استفاده می‌شود اما این روش نباید در افراد با نقص‌های متابولیکی تجویز گردد. بهبود در کنترل تشنج‌ها می‌تواند تا سه ماه پس از اجرای رژیم غذایی طول بکشد. داروهای ضد صرع قطع نمی‌شوند ولی ممکن است قبل از شروع رژیم غذایی و در صورت وقوع سمیت دارویی و نیز در مواقعی که ثابت شود رژیم‌درمانی مؤثر است،کاهش داده شوند.
رژیم کتوژنیک کلاسیک در نسبت‌های 3:1 یا 4:1 تعیین می‌شود، به این معنی که به ازاء هر 1 گرم مجموع کربوهیدرات و پروتئین رژیمی، 3 یا 4 گرم چربی در آن وجود دارد. در نسبت 4:1، رژیم غذایی به‌گونه‌ای محاسبه می‌گردد که حداقل 90% انرژی از چربی باشد. پروتئین برای تأمین دریافت مناسب جهت رشد محاسبه می‌گردد. کربوهیدرات‌ها جهت تکمیل مقادیر اندک باقی‌مانده کالری، اضافه می‌شوند که معمولاً کمتر از 20 گرم در کودکان است.
بخش اعظم رژیم غذایی را گوشت‌های تازه، تخم‌مرغ، پنیر، ماهی، خامه، کره، روغن‌ها، آجیل و دانه‌ها تشکیل می‌دهد. سبزی‌ها و میوه‌ها در مقادیر اندک و در قالب رژیم غذایی تجویزی حاضر افزوده می‌شوند. وضعیت کتوز از طریق اندازه‌گیری کتون های ادرار یا بتاهیدروکسی بوتیرات سرم محاسبه می‌شود.
مقدار هدف کتون ها برحسب بیمار متفاوت است، برای برخی افراد جهت کنترل تشنج، باید در محدوده 60-35 mg/l باشد درحالی‌که بیماران دیگر ممکن است با کتوز خفیف و حتی بدون آن به کنترل مناسب دست یابند که این حالت در رژیم‌های آزادانه معمول است و جهت اطمینان از اینکه رژیم غذایی ازنظر مواد مغذی کمبودی ندارد، یک مکمل مولتی‌ویتامین و مواد معدنی عاری از کربوهیدرات ضروری است؛ اما معمولاً ویتامین‌ها و مواد معدنی اضافی از جمله کلسیم، ویتامین D و سلنیوم موردنیاز است.
تمام داروهای تجویزی و نیز بدون نسخه باید ازنظر محتوای قندی به‌دقت بررسی شوند تا کربوهیدرات دریافتی به حداقل برسد. رعایت دقیق رژیم غذایی می‌تواند باعث کاهش غیره منتظره تشنج گردد. وزن و قد باید پایش شوند؛ زیرا سرعت زیاد در وزن گیری می‌تواند کتوز و اثربخشی رژیم غذایی را کاهش دهد. متخصصین تغذیه باید طی تمام دوره درمان از نزدیک با بیمار در ارتباط باشند تا از کفایت تغذیه‌ای و منافع کنترل بهینه تشنجات اطمینان حاصل شود.

رژیم Atkins تعدیل‌شده، شکلی از رژیم کتوژنیک است که در آن کالری دریافتی محدود نمی‌شود ولی کربوهیدرات مصرفی شدید و به 20-10 گرم در روز محدود می‌گردد. نسبت چربی به پروتئین و کربوهیدرات معمولاً 1:1 است. به نظر می‌رسد که بهترین نتایج زمانی حاصل می‌شوند که رژیم غذایی با 10 گرم کربوهیدرات در روز آغازشده و سپس به مقادیر بالاتر تعدیل‌شده و در همه حال کتوز را حفظ نماید. شکل دیگری از رژیم کتوژنیک، درمان با نمایه گلیسمی پایین است که هدف آن تأمین 60% کالری‌های روزانه از چربی و محدودیت کربوهیدرات به 28% کالری است، 12% باقی‌مانده کالری به پروتئین اختصاص داده می‌شود. غذاها با مقیاس‌های خانگی تخمین زده می‌شوند.
رژیم کتوژنیک بر مبنای تری گلیسیرید متوسط‌ زنجیر نیز درمان دیگری است که غالبا در انگلستان و کانادا استفاده می‌شود و در آن 60% چربی از تری گلیسیرید متوسط زنجیر و 12% از چربی‌های دراز زنجیر تأمین می‌شود. روغن MCT، روغن بدون بو، رنگ و طعم است که قبلاً برای بهبود دلپذیری رژیم غذایی استفاده می‌شد. مقادیر بیشتری از غذاهای غیر کتوژنیک مانند میوه و سبزی‌ها و مقادیر کمی نان و غذاهای نشاسته‌ای دیگر در این رژیم غذایی مجازند، چراکه کتوز ناشی از MCT به‌آسانی و با درصد کمتری از چربی در رژیم غذایی قابل‌ دستیابی است. می‌توان MCT را جهت افزایش کتوز به رژیم کتوژنیک کلاسیک و رژیم Atkins تعدیل‌یافته افزود. روغن نارگیل می‌تواند به‌عنوان منبعی از MCT برای بهبود دلچسبی رژیم غذایی استفاده شود. ولی این روغن تنها حاوی 50-45% MCT می‌باشد و درنتیجه مقادیر بیشتری از آن نیاز خواهد بود. همچنین درصورتی‌که با مصرف رژیم کتوژنیک سنتی، تری گلیسیریدهای سرم بیش‌ازحد بالا باشند، روغن MCT یا روغن نارگیل افزوده می‌شود.

توجه به وضعیت سلامتی، رشد و تکامل بیمار در طی دوره درمان ضروری است. برای کودکی که صرع او توسط رژیم غذایی کنترل‌شده است سازش با رژیم غذایی بسیار آسان‌تر از مواجهه با تشنجات و آسیب‌های مخرب است.
عدم ادامه رژیم غذایی بستگی به فرد داشته و از 1 تا 3 سال پس از شروع دوره درمان متغیر است. فرد در طی مدت چندین ماه تا یکسال به‌صورت تدریجی و با افزایش مقادیر اندکی کربوهیدرات به رژیم غذایی و مشاهده میزان عود تشنج‌ها، از رژیم کتوژنیک گرفته می‌شود. برخی بیماران درصورتی‌که به خلاصی کامل از صرع به دنبال رعایت رژیم‌های کتوژنیک محدودتر دست نیابند، ترجیح می‌دهند جهت کنترل بهتر تشنج، برای بلندمدت تحت انواع آزادانه‌تر رژیم کتوژنیک، مانند شاخص گلایسمی پایین باقی بمانند.